Της Δρος Ελένης Θεοχάρους*

Οι Αρμένιοι στρατιώτες πολέμησαν με ανυπέρβλητη ανδρεία υπερασπιζόμενοι το Αρτσάχ, πλην όμως με τα γλίσχρα μέσα που διέθεταν δεν ήταν δυνατό να αντιμετωπίσουν τον δεκάκις υπέρτερο αριθμητικά στρατό του Αζερμπαϊτζάν και τις τουρκικές και τζιχαντιστικές δυνάμεις που τον υποστήριζαν, ούτε τα σύγχρονης τεχνολογίας όπλα που προμήθευε συνεχώς ο Ισραήλ στους αζέρους. Δεκάδες πτήσεις γιγαντιαίων “Αντόνοφ” του Αζερμπαϊτζάν κουβαλούσαν υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμό προς το Μπακού από τον Ισραήλ μέσω Τιφλίδας. Το Μπακού έχει παράδες να πληρώνει για εξοπλισμούς, ασχέτως αν το 90% του πληθυσμού του ζει κάτω από το όριο της φτώχιας. Επιπλέον, ο Ισραήλ διασφάλισε και διευκολύνσεις σε αεροπορικές βάσεις του Αζερμπαϊτζάν κοντά στα σύνορα με το Ιράν.  Η Τουρκία εξόπλισε τον στρατό του Μπακού με μη επανδρωμένα αεροπλάνα “Bayractar” και ο Ισραήλ με drones τύπου Harop, Hermes, Aerostar και Heron. Τα drones έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξουδετέρωση όλου του βαρέως οπλισμού των Αρμενίων και των οχυρών που ήσαν διασκορπισμένα μέσα στην ανοικτή πεδιάδα, στο πεδινό Καραμπάχ. Με τις φτωχές μου γνώσεις είχα επισημάνει αρκετές φορές ότι η πρώτη γραμμή άμυνας θα έπρεπε να ήταν επάνω στα βουνά και όχι μέσα σε λαγούμια σκαμμένα στα 200 μέτρα από τα αζερικά φυλάκια.

Τεράστια “αναπτυξιακά” κονδύλια έλαβε το Αζερμπαϊτζάν από τις ΗΠΑ και την ΕΕ στα πλαίσια της πολιτικής ανατολικής γειτονίας.

Στο Ερεβάν παρακολουθήσαμε τα τελευταία 12 χρόνια ένα βαθύ διχασμό, μια σύγκρουση ανάμεσα σε δύο πολιτικές σχολές σκέψης: τις ρωσόφιλες και τις δυτικόφιλες. Με  “απορριπτικούς και ενδοτικούς”, με σκληροπυρηνικούς και διαλλακτικούς όσον αφορά την εθνική υπόθεση του Αρτσάχ.  Η Ρωσία εξακολουθούσε να έχει κυρίαρχο ρόλο στις πολιτικές του Ερεβάν αλλά ο εξοπλισμός των Ενόπλων Δυνάμεων παρέμενε στα επίπεδα της δεκαετίας 1990-2000. ΟΙ “ενδοτικοί” επέμεναν στην παράδοση όλων των εδαφών του πεδινού Καραμπάχ και την διατήρηση του Ορεινού όγκου του Αρτσάχ ως ασφαλούς θύλακος με άμεση εδαφική συνέχεια προς την Αρμενία. Προσωπικά, συγκρούστηκα και με πολιτικούς που ήθελαν να δώσουν το Αρτσάχ πίσω στο Αζερμπαϊτζάν με διασφάλιση δήθεν “ευρείας αυτονομίας στον πληθυσμό” και υπογραφή συνθήκης ειρήνης. Αυτή η θέση ερχόταν σε άμεση σύγκρουση με την θέληση του λαού τόσο στην Αρμενία όσο και στο Αρτσάχ. Το δικαίωμα της Αυτοδιάθεσης των λαών για το οποίο χύθηκαν ποταμοί αίματος θα το καταργούσε το ίδιο το Ερεβάν. Δίκαιο είναι να λεχθεί ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα οι Πρόεδροι της Αρμενίας ήσαν Καραμπατιανοί και συνεπώς μπορούσαν αν ήθελαν να κατεύθυναν τις εξελίξεις προς όφελος του Αρτσάχ.

Ταυτοχρόνως η έπαρση της Νίκης του 1991-94 και η ανάπτυξη “κρατικής ” συνείδησης ανάμεσα στους Αρμενίους του Αρτσάχ, παρεμπόδισε την άμεση ανακήρυξη της Ένωσης με την Αρμενία, της ενσωμάτωσης της επαρχίας στην επικράτεια της Μητέρας Πατρίδας και την δημιουργία ενιαίου αμυντικού χώρου εξοπλισμένου με σύγχρονα όπλα που όφειλαν να αποκτήσουν παρακολουθώντας τις κινήσεις του εχθρού. Γιατί όπως ξανάγραψα, στους σύγχρονους πολέμους δεν έχει καμμιά σημασία η ανθρώπινη παλληκαριά, η ανθρώπινη λεβεντιά. Είναι τα κομπιούτερς που  κάνουν τους πολέμους. Οι Αρτσαχινοί μάταια ανέμεναν την αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Αρτσάχ. Ούτε η Κυπριακή Δημοκρατία ούτε η Ελλάδα θα τολμούσαν ποτέ να το πράξουν διότι οι μανδαρίνοι των ΥΠΕΞ Αθηνών και Λευκωσίας πίστευαν και πιστεύουν ότι η υπόθεση του Αρτσάχ είναι πανομοιότυπη με την περίπτωση της “ΤΔΒΚ”.  Πριν λίγους μήνες η ΕΕ έκανε ξανά το θαύμα της, με το πρόσχημα την “ισχυρή βούληση του λαού να ενταχθεί στους κόλπους της”. Προκάλεσαν “φιλοευρωπαϊκή” επανάσταση κατεβάζοντας χιλιάδες κόσμου στους δρόμους του Ερεβάν, για την ανατροπή των “φαύλων ρωσόφιλων” και την στροφή προς την Ευρώπη.

Το νέο καθεστώς Πασινιάν στο Ερεβάν άρχισε έμμεσες διαπραγματεύσεις με το ΝΑΤΟ και πολλές φορές πήγα κι εγώ με αντιπροσωπείες της ΕΕ για “να προωθήσουμε την δυνατότητα να δοθεί το “καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας” στην Αρμενία. Έκανα το καθήκον μου. Τους προειδοποίησα αρκούντως και ενοχλητικά. Αυτή η στροφή του Ερεβάν προς την ΕΕ και η αποστροφή προς την Μόσχα προκάλεσε την οργή και το μένος της τελευταίας.

Όσον αφορά την ΕΕ, να θυμίσω ότι τα ίδια έκανε στην Γεωργία με τον τραγικό Τσιακασβίλι που επιτέθηκε στην Ρωσία για να καταλάβει την Νότια Οσετία με αποτέλεσμα την καταστροφή της χώρας του, την απώλεια Οσετίας και Αμπχαζίας -που ούτως ή άλλως δεν ανήκαν στην Γεωργία, όπως δεν ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν το Ναγκόρνο Καραμπάχ, το Ναχιτζεβάν και το Σιαουμιάν. Τα ίδια έκαναν και στο Κίεβο ( ξόδευαν ένα εκατομμύριο ευρώ για κάθε νύχτα διαδηλώσεων) και οι “πορτοκαλί” επαναστάτες της Ουκρανίας όταν ήλθαν στην εξουσία “απώλεσαν” την Κριμαία  και οδήγησαν την Ουκρανία σε αιματηρό εμφύλιο. Τα ίδια επιχειρούν τώρα και στην Λευκορωσία, όπου εκτιμώ πως σύντομα οι Λευκορώσοι με δημοψήφισμα θα ενωθούν με την Ρωσική Ομοσπονδία.

Οι Αρμένιοι αντιστάθηκαν στην αρχή αποτελεσματικά όταν ξεκίνησε η επίθεση την Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου. Στην συνέχεια, υπήρξε ρήγμα στο νότιο μέτωπο που εξελίχθηκε σε συντριπτική ήττα, ενώ αντιστάθηκαν πολύ καλύτερα στον βορρά. Υπάρχουν αρκετές αναλύσεις των στρατιωτικών λαθών και της ανεπάρκειας του Αρμενικού στρατού σε υλικό που οδήγησαν στο ρήγμα του νοτίου μετώπου. Δεν είμαι σε θέση να τα καταγράψω,  ελλείψει γνώσεων. Μπορώ να πω όμως πώς η κατάρρευση του νοτίου μετώπου έφερε τις δυνάμεις των αζέρων σχεδόν μέσα στο Sushi , όπου χάθηκε οριστικά η μάχη στις 8 Νοεμβρίου παρά τις αρχικές επιτυχίες των Αρμενίων . Μετά την πτώση του Sushi, υπήρξε άμεσος κίνδυνος κατάληψης της Στεπανακέρτ, που βρίσκεται μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά, μιας και η Ιερή πόλη των Αρμενίων -φυσικό οχυρό σε βουνοκορφή- δεσπόζει του οροπεδίου όπου βρίσκεται η πρωτεύουσα.

Ο στρατός των Αρμενίων πολέμησε γενναία αλλά χωρίς αεροπορική στήριξη-δεν ξέρω γιατί δεν απογειώθηκε ούτε ένα αρμενικό αεροπλάνο- και όπως έγραψα ήδη  με τον βαρύ οπλισμό του να έχει καταστραφεί ήδη τις πρώτες μέρες του πολέμου από τα φοβερά drones, ενώ η χρήση εμπρηστικών και εκρηγνυόμενων σε πολλά θραύσματα βομβών, διέλυσε τις μονάδες. Επιπλέον η επιδημία κορωνο-ιού και γαστρεντερίτιδας δεν άφησαν περιθώρια ελπίδας.

Όταν οι αζέροι έφθασαν προ των πυλών της Στεπανακέρτ, ο πόλεμος σταμάτησε με την συμφωνία Πούτιν-Πασινιάν-Αλίγιεφ, που άφηνε κατακρεουργημένο το Αρτσάχ και τοποτηρητή του νοτίου Καυκάσου την Ρωσία και την Τουρκία. Η Αρμενία παραδόθηκε.

Η Ρωσία έγινε  εγγυητής της περιοχής μεταφέροντας ήδη στρατεύματα για να οικοδομήσουν την νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας, με την οποία αποκλείεται η Αρμενία στρατιωτικά από το Αρτσάχ.

Η ήττα των Αρμενικών δυνάμεων οφείλεται κατά την γνώμη μου σε πολλούς παράγοντες άσχετους με τον υπέροχο πατριωτισμό του στρατού και την μαχητών.

(πλήρης εγκατάλειψη της άμυνας της Αρμενίας στις διαθέσεις της Μόσχας, απηρχαιωμένα οπλικά συστήματα, υποτίμηση των αζέρων και αδυναμία αντιμετώπισης της αζερικής αεροπορίας) .

Για την κατάσταση του στρατού του Ερεβάν υπάρχουν ευθύνες στις κυβερνήσεις των τελευταίων 20 ετών .Για τα υπόλοιπα  λείπουν πολλά δεδομένα τα οποία θα γίνουν γνωστά συν τω χρόνω.

Βάσει της συμφωνίας ο Αρμενικός στρατός αποσύρεται από το Αρτσάχ και την ζώνη ασφαλείας (εγκαταλείποντας την μεγάλη πεδιάδα που ενώνει την Αρμενία με το Αρτσάχ, το Kelbajar),   οι ντόπιες δυνάμεις διαλύονται και την ασφάλεια του βαρύτατα τραυματισμένου θύλακος  (που απώλεσε το 1/3 των εδαφών του ορεινού Καραμπάχ και ΟΛΟ το πεδινό Καραμπάχ, δηλαδή την ζώνη ασφαλείας που δημιούργησε το 1994), αναλαμβάνουν οι Ρώσοι. Η απώλεια του Sushi είναι μια τραγική πτυχή που πονάει κάθε άνθρωπο που αγάπησε και αγαπά το Αρτσάχ.

Η περιοχή πέριξ του όσου απέμεινε Αρτσάχ περιέρχεται στο Μπακού, το οποίο εδώ και 30 χρόνια ισχυρίζεται ότι από την καταληφθείσα το διάστημα 1991-94 από τους Αρμενίους γη, εκτοπίστηκαν κοντά στα 2 εκατομμύρια αζέροι. Αυτοί και άλλοι τόσοι θα εποικίσουν το πεδινό Καραμπάχ και το τμήμα του ορεινού Καραμπάχ που κατέλαβε το Αζερμπαϊτζάν. Αυτό σημαίνει ότι οι 150 χιλιάδες  Αρμένιοι του Αρτσάχ , που κατά την εκτίμηση μου αυτή την στιγμή δεν υπερβαίνουν τις 90 χιλιάδες, θα αποδεκατιστούν σταδιακά, όπως ακριβώς οι εγκλωβισμένοι της Καρπασίας.  Ο διάδρομος-ομφάλιος λώρος- του Lachin  δεν είναι ασφαλής και ανά πάσα στιγμή μπορεί να αποκοπεί.  Ήδη το Μπακού εξέφρασε την πρόθεση του να εξαλείψει παντελώς ότι απέμεινε από το Αρτσάχ.

Τον Δεκέμβριο στο Μπακού θα παραδοθούν το Kelbajar, η Aghdam και η ορεινή διάβαση  Lachin. Δηλαδή, η  ζώνη ασφαλείας γύρω από το ορεινό Καραμπάχ. Αυτό δείχνει βέβαια ότι το βόρειο μέτωπο κράτησε καλά, είναι στον νότο που έριξαν όλο το βάρος της επίθεσης οι  αζέροι και οι τούρκοι. Είναι γεγονός ότι ένα από τα λάθη των Αρμενίων ήταν πως  περίμεναν την μεγάλη επίθεση να εκδηλωθεί στον βορρά και ήταν η πρώτη φορά που τους παραπλάνησαν οι αζέροι. Να μην ξεχνάμε και τις πληροφορίες ότι σε κάποια φάση του πολέμου αναμενόταν επίθεση από το Ναχιτζεβάν κατά της ίδιας της Αρμενίας, στην περιοχή που γειτνιάζει με το Ιράν. Αυτό προκάλεσε την άμεση κινητοποίηση της Τεχεράνης και την μεταφορά στρατού στα βόρεια σύνορα  της χώρας.

Ωστόσο, αυτό που θα μπορούσε να επιτύχει η Τουρκία με επίθεση αζερικών δυνάμεων στον νότο της Αρμενίας, το επέβαλε ο Πούτιν στον Πασινιάν και συνίσταται στην δημιουργία διαδρόμου επί Αρμενικού εδάφους κατά μήκος των συνόρων Ιράν -Αρμενίας που θα ενώνει τον Ναχιτζεβάν, (επίσης Αρμενική επαρχία που δόθηκε στο Αζερμπαϊτζάν από τα Σοβιέτ το 1922 προκειμένου να δημιουργηθεί το τεχνητό κράτος των νομάδων Χαζάρων τούρκων).

Αυτό ήταν η βασική επιδίωξη και το γέρας της Τουρκίας: εδαφική συνέχεια Τουρκίας-Ναχιτζεβάν-Αζερμπαϊτζάν και συνεπώς πρόσβαση στις πηγές φυσικού αερίου της Κασπίας. Και μέσω Κασπίας εδαφική συνέχεια με Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν , και λοιπή Κεντρική Ασία.

( Στο Ναχιτζεβάν δεν υπάρχει από το 1930 ούτε ένας Αρμένιος. Ξεκληρίστηκαν όλοι από το βαρβαρότητα των Αζέρων )

Έτσι, η Μόσχα έχει λύσει το πρόβλημα στον Νότιο Καύκασο, εξυπηρετώντας τα βασικά της συμφέροντα και την νέα σύμμαχό της, Τουρκία.

Για την Αρμενία το αποτέλεσμα του πολέμου είναι τραγωδία και καταστροφή. Κάποιοι θα πρέπει να δώσουν εξηγήσεις.  Μαζί με την περιοχή που χάθηκε , χάθηκαν και μνημεία του πανάρχαιου Αρμενικού πολιτισμού.

Το Sushi θα αποτελέσει σημείο τριβής και στο μέλλον. Όποιος κατέχει το Sushi ελέγχει την Στεπανακέρτ και συνεπώς το Αρτσάχ. Η Τουρκία ανακοίνωσε ότι τουρκικές δυνάμεις καταδρομέων θα σταθμεύουν μόνιμα στο Sushi.

Συμπερασματικά: Η Τουρκία έκανε πρόβα τζενεράλε στο Αρτσάχ με την σύγχρονη τεχνολογία του πολέμου για όσα σχεδιάζει για το εγγύς μέλλον σε Κύπρο, Θράκη  και Αιγαίο.

Στην αποτίμηση των αποτελεσμάτων, βλέπουμε ακόμη  την πλήρη καταστροφή όλων των υποδομών που οικοδομήθηκαν με κόπο και θυσίες στο Αρτσάχ τα 30 χρόνια που κράτησε το όνειρο, εκατοντάδες πρόσφυγες να καίνε τα υπάρχοντα τους και να πορεύονται προς το άγνωστο και την πλήρη σιγή των αρχών του Αρτσάχ, ενώ στο Ερεβάν κλιμακώνεται η ένταση που ανά πάσα στιγμή μπορεί να προκαλέσει ανάφλεξη. Από την άλλη βλέπουμε ότι Τούρκοι στρατιωτικοί πανηγυρίζουν για την παράδοση των Αρμενίων και τις επιτυχίες του Μπακού και την αποδίδουν στην στρατιωτική και πολιτική υποστήριξη της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν.

Η δική μου γνώμη είναι πως η μεγαλύτερη νίκη της Τουρκίας  συνίσταται στην διάνοιξη του διαδρόμου Ναχιτζεβάν-αΑζερμπαϊτζάν. Το Ναχιτζεβάν δεν είχε εδαφική επαφή με την κυρίως χώρα. H ρύθμιση αυτή ακυρώνει, τουλάχιστον μερικά, ένα βασικό στρατηγικό μειονέκτημα του Μπακού, την απουσία δηλαδή χερσαίου συνόρου με την Τουρκία. Η οποία βεβαίως “αγόρασε” προ ετών από το Ιράν  μια έκταση 24 τετραγωνικών χιλιομέτρων για να αποκτήσει σύνορα με το Ναχιτζεβάν.

Η Τουρκία επ’ εσχάτων υλοποιεί ραγδαία την μετατροπή της σε στρατιωτική-τεχνολογική υπερδύναμη και διεξάγει συνεχώς μικρές στρατιωτικές επιχειρήσεις με σκοπό την ανασύσταση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Η παρουσία της Τουρκίας έχει εδραιωθεί στον Καύκασο και αυτό αποτελεί σημαντικό βήμα για την προσεχή δημιουργία της Κοινοπολιτείας των τουρκοφώνων κρατών.

Η Αρμενία, σύμφωνα με όσα έγιναν γνωστά μέχρι τώρα, αναγνώρισε τις απώλειες σημαντικών εδαφών στα οποία αναφερθήκαμε ήδη.

Η Τουρκία κατήγαγε μια πολύ μεγάλη νίκη. Η επιτυχία της, θα την οδηγήσει σε νέους κατακτητικούς πολέμους στην άμεση γειτνίαση της.

*Πρόεδρος Κινήματος Αλληλεγγύη, πρώην ευρωβουλευτής