Του Νικόλα Νικόλα

Η αρμόδια βρετανική αρχή (ΙCO) επέβαλε την Πέμπτη 25 του Οκτώβρη, συμβολικό πρόστιμο στο Facebook, ύψους 500.000 στερλινών, σε σχέση με το σκάνδαλο της Cambridge Analytica. Oυσιαστικά πρόκειται για επικύρωση της αρχικής απόφασης που είχε ληφθεί τον περασμένο Ιούλη από το Information Commissioner’s Office (ICO). Mε την ανακοίνωση της επικύρωσης της απόφασης, το ICO αναφέρει πως τα δεδομένα τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου Βρετανών ήταν μεταξύ αυτών που είχαν συλλεχθεί από την εταιρεία Cambridge Analytica και χρησιμοποιήθηκαν για πολιτικούς σκοπούς. To ICO ανακοίνωσε ότι η έρευνα του ανακάλυψε ότι ανάμεσα στο 2007 και το 2014, το Facebook επέτρεψε σε  δη,ιουργούς  app να έχουν πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα χρηστών του «άνισα».  «Δεδομένα αξιοποιήθηκαν χωρίς επαρκή και ξεκάθαρη συναίνεση (των χρηστών) μετά από πληροφόρηση», σημειώνεται, ενώ υποδεικνύεται ότι αυτό έγινε και σε περιπτώσεις χρηστών που δεν είχαν κατεβάσει το application της Facebook, αλλά είχαν «φίλους» που το έπραξαν… Σύμφωνα με την ανακοίνωση, αυτό είχε ως αποτέλεσμα δεδομένα τουλάχιστον 87 εκατομμυρίων ψηφοφόρων στις ΗΠΑ να περάσουν στην Cambridge Analytica, που είχε προσληφθεί από την προεκλογική εκστρατεία του Ντ. Τραμπ. «Ακόμη και μετά που ανακάλυψε τη μη σωστή χρήση των δεδομένων το Δεκέμβρη του 2015, η Facebook, δεν έκανε αρκετά για να εξασφαλίσει ότι αυτοί που συνέχισαν να είναι κάτοχοί τους, έλαβαν επαρκή και έγκαιρη δράση αποκατάστασης, περιλαμβανομένης της διαγραφής τους», τονίζει η ICO. «Η Facebook απέτυχε να προστατεύσει επαρκώς την ιδιωτικότητα των χρηστών της, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την άνομη επεξεργασία αυτών των δεδομένων», υπογραμμίζει η αρμόδια βρετανική αρχή.

Ο Στιβ Μπάνον, εκτός από ειδικός σύμβουλος του Τραμπ σε θέματα διακυβέρνησης και στρατηγικής που διετέλεσε στον Λευκό Οίκο, είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Cambridge Analytica.

Σύμφωνα με το βρετανικό BBC, πρόκειται για το μέγιστο πρόστιμο που μπορεί να επιβληθεί στο πλαίσιο των κανόνων προστασίας προσωπικών δεδομένων που προϋπήρχαν της ενεργοποίησης του GDPR τον περασμένο Μάη. Σύμφωνα με τους Financial Times, με βάση τους νέους κανονισμούς, το μάξιμουμ πρόστιμο που θα μπορούσε να πληρώσει η εταιρεία ανεβαίνει στα 17 εκατομμύρια στερλίνες.

Από δικής του πλευράς, το Facebook ανακοίνωσε πως «εξετάζει» την απόφαση του ICO. «Αν και, με κάθε σεβασμό, διαφωνούμε με κάποια από τα ευρήματα, έχουμε πει στο παρελθόν πως θα έπρεπε να είχαμε κάνει περισσότερα για τη διερεύνηση ισχυρισμών για την Cambridge Analytica και να είχαμε αναλάβει δράση το 2015» αναφέρει σε ανακοίνωση του ο μονοπωλιακός κολοσσός της Facebook.

Χρονικό του σκανδάλου

Με την ευκαιρία της είδησης αυτής ας θυμηθούμε τι σχετίζεται με το σκάνδαλο της Cambridge Analytica. To σκάνδαλο ξέσπασε στις αρχές του 2018, βυθίζοντας τις μετοχές της Facebook, αφού αποκάλυπτε ότι τα προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων χρηστών (50 εκατομμυρίων ήταν η αρχική αποκάλυψη, αν και αργότερα ο αριθμός αυτός μεγάλωσε κατά πολύ) του Facebook «αλιεύτηκαν» χωρίς τη συναίνεση των χρηστών και χρησιμοποιήθηκαν από τη βρετανική εταιρεία πολιτικής ανάλυσης δεδομένων Cambridge Analytica για πολιτικούς σκοπούς.

• Το 2014 ο Βρετανός ακαδημαϊκός ερευνητής ψυχολογίας Aleksandr Kogan του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, ανέπτυξε την εφαρμογή (app) με την ονομασία “This Is Your Digital Life” («αυτή είναι η ψηφιακή ζωή σας»). Παρείχε το app στην Cambridge Analytica. Οι περίπου 270.000 χρήστες της εφαρμογής πληρώθηκαν για να κάνουν ένα ψυχολογικό τεστ, μέσω του οποίου συγκεντρώθηκαν προσωπικά δεδομένα όχι μόνο των ίδιων αλλά των φίλων τους στο Facebook, και έτσι συγκεντρώθηκε ένας τεράστιος αριθμός δεδομένων στα χέρια της Cambridge Analytica. Οι χρήστες είχαν δώσει συναίνεση μόνο για ακαδημαϊκή χρήση των δεδομένων της έρευνας.
• Aναφορά στην πρακτική αυτή της Cambridge Analytica έγινε για πρώτη φορά τον Δεκέμβρη του 2015 από δημοσιογράφο του Guardian. Tότε ο δημοσιογράφος Χάρι Ντέιβις, έγραψε ότι η Cambridge Analytica, δουλεύοντας για τον Αμερικανό Τεντ Κρουζ (τότε ακόμη εκ των αντιπάλων του Τραμπ για το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων), «αλίευσε» δεδομένα εκατομμυρίων χρηστών του Facebook χωρίς τη συναίνεση τους. Τότε η Facebook αρνήθηκε να σχολιάσει την ουσία, λέγοντας ότι θα διερευνήσει το θέμα. Das Magazin, Guardian και The Intercept έδωσαν συνέχεια, αλλά η Facebook αρνήθηκε να σχολιάσει.
• To 2017 κυκλοφορεί ρεπορτάζ στον Observer της Carole Cadwalladr για αντίστοιχη δράση ως προς το δημοψήφισμα στη Βρετανία για το Brexit. Προκάλεσε νομικές αντιδράσεις της Cambridge Analytica.
• Τον Μάρτη του 2018 ξέσπασε το σκάνδαλο όταν εμφανίστηκε ο Christopher Wylie, πρώην υπάλληλος της Cambridge Analytica, o oποίος ήταν η ανώνυμη πηγή του άρθρου της Cadwalladr στον Observer, ένα χρόνο προηγουμένως. O Wylie διέρρευσε σε συγκεκριμένα δημοσιογραφικά δίκτυα (Guardian, New York Times, Channel 4) πληροφορίες για το σκάνδαλο. Το ρεπορτάζ που συγκλόνισε την κοινή γνώμη, δημοσιεύτηκε παράλληλα στις 17/3/2018, κάνοντας λόγω για «αλίευση» προσωπικών δεδομένων 50 εκατομμυρίων χρηστών του Facebook. Αργότερα (αρχές Απρίλη), η Facebook παραδέχθηκε ότι στην πραγματικότητα το σκάνδαλο αφορούσε 87 εκατομμύρια χρήστες του Facebook (εκ των οποίων 70.6 εκατομμύρια από τις ΗΠΑ). Σε αντίθεση η Cambridge Analytica παραδέχθηκε τη «συλλογη» δεδομένων μόνο 30 εκατομμυρίων χρηστών του Facebook. Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις η Cambridge Analytica αξιοποίησε τα εν λόγω δεδομένα όταν ήταν στο μισθολόγιο των προεκλογικών εκστρατειών των Τραμπ και Κρουζ στις ΗΠΑ, του «ναι» στο Brexit στη Βρετανί και του PRI στο Μεξικό.
• O σάλος που προκλήθηκε ανάγκασε τις αρχές σε ΗΠΑ και ΕΕ να ξεκινήσουν κοινοβουλευτικές (Κογκρέσο, Ευρωκοινοβούλιο) και δικαστικές έρευνες για την αξιοποίηση προσωπικών δεδομένων με σκοπό τη χειραγώγηση ψηφοφόρων. Κυβερνήσεις άλλων κρατών, περιλαμβανομένων Ινδίας και Βραζιλίας απαίτησαν από την Cambridge Analytica να μάθουν αν είχε ανάλογη δράση χειραγώγησης ψηφοφόρων στις χώρες τους. Αρκετοί πολίτες, κυρίως στις ΗΠΑ, προσέφυγαν στα δικαστήρια για παραβίαση προσωπικών δεδομένων τους. Σειρά εταιρειών σταμάτησαν τη συνεργασία τους με την Cambridge Analytica, ενώ άλλες, για τα «μάτια του κόσμου», προσωρινά σταμάτησαν τις διαφημίσεις τους στο Facebook.
• Στις 20 του Μάρτη ο διευθύνων σύμβουλος της Cambridge Analytica αποπέμφθηκε από την εταιρεία μετά την προβολή βίντεο που είχε τραβηχτεί μυστικά από το βρετανικό Channel 4 και τον έδειχνε να καμαρώνει για το «βασικό ρόλο» που έπαιξε η εταιρεία στην προεκλογική εκστρατεία του Τραμπ, τονίζοντας ότι χρησιμοποίησε εργαλεία που έκαναν πολύ δύσκολα ανιχνεύσιμο το «ρόλο» της εταιρείας
• Ο ιδρυτής του Facebook απολογήθηκε κυνικά στις 22 του Μάρτη από τηλεοράσεως για την αποτυχία της εταιρείας του να αποτρέψει την παραβίαση της ιδιωτικότητας των χρηστών του. Ο Zuckerberg αναγνώρισε ότι ήταν ένα τεράστιο λάθος να επιτρέπεται στους τρίτους προγραμματιστές να έχουν πρόσβαση στα δεδομένα των χρηστών και για το ότι είχαν εμπιστοσύνη ότι η Cambridge Analytica και άλλες εταιρείες που συμμετέχουν στη συλλογή δεδομένων θα διέγραφαν τα δεδομένα αυτά μόνο επειδή το ζήτησε το Facebook. Εν μέσω της πίεσης της κοινής γνώμης το επόμενο διάστημα ο Zuckerberg δέχθηκε να καταθέσει ενώπιον Επιτροπής του αμερικανικού Κογκρέσου.
• O Kogan κατηγόρησε Facebook και Cambridge Analytica ότι τον χρησιμοποίησαν ως «αποδιοπομπαίο τράγο», παρά το γεγονός ότι η τελευταία τον είχε διαβεβαιώσει πως η «δουλειά» γινόταν «απολύτως νόμιμα».
• Στις 25 του Μάρτη ο Zuckerberg με ανοικτή επιστολή του απολογήθηκε εκ μέρους της Facebook.
• Τον Απρίλη η Facebook αποφάσισε να εφαρμόσει τους κανονισμούς της ΕΕ για προστασία δεδομένων, ανά την υφήλιο, επεκτείνοντας τους δηλαδή εκτός των 28 κρατών-μελών.
• Στις 10 του Απρίλη ο Zuckerberg κατέθεσε ενώπιον του αμερικανικού Κογκρέσου, μιλώντας για «προσωπικό» του λάθος. Ο ιδρυτής, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Facebook ζήτησε «συγγνώμη» για τη λαθροχειρία και εμπορευματοποίηση των προσωπικών δεδομένων δεκάδων εκατομμυρίων χρηστών του Facebook από την Cambridge Analytica και άλλες εταιρείες «στοχευμένης» πολιτικής χειραγώγησης και προπαγάνδας μέσω ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης. Προς αυτή την κατεύθυνση αξιοποίηση την ενδοαστική αντιπαράθεση στις ΗΠΑ γύρω από τη φερόμενη «ρωσική επέμβαση» στις προεδρικές του 2016. Έτσι ο Zuckerberg υποστήριξε στην κατάθεσή του ότι ηεταιρεία του «άργησε να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει την παρέμβαση της Ρωσίας». «Εργαζόμαστε σκληρά για να βελτιωθούμε», υποστήριξε, ενώ επιχείρησε να δώσει διαβεβαιώσεις ότι θα προχωρήσει σε βελτιώσεις, ξεκαθαρίζοντας όμως πως «θα χρειαστεί χρόνος».

O Zuckerberg κατέθεσε ανάμεσα σε άλλα ότι δεν είχε μάθει μέχρι το 2015 ότι ο Κogan μοιράστηκε με την Cambridge Analytica τις πληροφορίες που έλαβε από την εφαρμογή “This Is Your Digital Life”. Κατέθεσε ότι τότε ζήτησε από την Cambridge Analytica να διαγράψει όλα τα επίμαχα δεδομένα και ότι «ανακάλυψε» από τα δημοσιεύματα στις 17/3/2018 ότι αυτό δεν είχε υλοποιηθεί!

H κατάθεση του συνεχίστηκε και στις 11 του Απρίλη, όπου επιδίωξε να παρουσιαστεί ως «θύμα». Ο Zuckerberg που δημιούργησε μια τεράστια περιουσία μέσα από το Facebook, ισχυρίστηκε πως έπεσε… και ο ίδιος «θύμα» της εταιρείας Cambridge Analytica. Πάντως απέρριψε την κατηγορία ότι οι χρήστες του «Facebook» δεν έχουν επαρκή έλεγχο επί των δεδομένων τους. «Κάθε φορά που κάποιος επιλέγει να μοιραστεί κάτι στο Facebook γίνεται ένας έλεγχος. Ακριβώς εκείνη τη στιγμή. Δεν θάβεται κάπου στις ρυθμίσεις, αλλά είναι ακριβώς εκεί», ισχυρίστηκε ο Zuckerberg. Αναφερόμενος στην εφαρμογή κάποιου ρυθμιστικού πλαισίου στις διαδικτυακές εταιρείες και τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, ο Zuckerberg είπε ότι είναι «αναπόφευκτη» μια τέτοια εξέλιξη, αλλά και πάλι απέφυγε να γίνει πιο συγκεκριμένος. Είπε ότι δεν είναι αντίθετος αλλά θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο δεν θα εμποδίσει μικρότερες εταιρείες του τομέα…

• Στις 2 του Μάη η Cambridge Analytica στη δίνη του σκανδάλου, ανακοίνωσε ότι «κλείνει» αλλά συνεχίζει ως «Emerdata»…
• Τον Ιούλη η αρμόδια αρχή στη Βρετανία επέβαλε στην Cambridge Analytica 500.000 στερλινών. To πρόστιμο επικυρώθηκε στις 25/10/2018.
• Στις 24 του Οκτώβρη η υπόθεση συζητήθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο.

Τι έφερε στο προσκήνιο το σκάνδαλο

Οι αποκαλύψεις του εν λόγω σκανδάλου επιβεβαίωσαν ότι τα λεγόμενα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» αξιοποιούνται κι ως μηχανισμός με πολλαπλές χρησιμότητες για τους μονοπωλιακούς κολοσσούς που τους κατέχουν και τα άλλα μονοπώλια με τα οποία συνεργάζονται. Πέραν από εργαλεία κερδοφορίας, έχουν ρόλο παρακολούθησης-φακελώματος στα χέρια των ιδιοκτητών τους. Εξού και η αξιοποίηση των προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων χρηστών του Facebook για πολιτική χειραγώγηση σε εκλογές, αποτελεί απλά την κορυφή του παγόβουνου ή καλύτερα το κερασάκι στην τούρτα. Κι ο λόγος είναι ότι η αποκάλυψη του σκανδάλου έγινε κατορθωτή μόνο μέσα από τη σκληρή ενδοαστική αντιπαράθεση που ξέσπασε για την επικράτηση του Brexit και την εκλογή του Τραμπ.

Επιπρόσθετα οι κυνικές παραδοχές από μεγαλοστελέχη τέτοιων κολοσσών ότι τα εργαλεία που αναπτύχθηκαν από την Cambridge Analytica μπορούν να μοντελοποιήσουν τη συμπεριφορά ψηφοφόρων και καταναλωτών για στοχοποίηση μηνυμάτων, μόνο τρομακτικές μπορεί να είναι. Εξάλλου ήδη γνωρίζαμε πόσο πολλά επένδυσαν στα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης»  οι κολοσσοί επικοινωνίας και μάρκετινγκ.

Η όλη υπόθεση σαφώς και δεν αγγίζει μόνο το Facebook,  αλλά κάθε αντίστοιχο κολοσσό. Το σκάνδαλο ανέδειξε επίσης την ψευδαίσθηση της ελευθερίας στο διαδίκτυο, όπου και πάλι τον έλεγχο έχουν όσοι διαθέτουν την ιδιοκτησία. Κάνουν κουμάντο οι επιχειρηματικοί ομίλοι. Το κεφάλαιο.

Στον αντίποδα οι ευαισθησίες των αστικών κυβερνήσεων και ιμπεριαλιστικών οργανισμών όπως η ΕΕ, περιορίζονται σε μηχανισμούς τύπου GDPR που δεν λύνουν το ζήτημα. Επιβάλλουν προστίματα «χάδι» μπροστά στην κερδοφορία που απορρέει από τέτοιες δραστηριότητες ή προστίματα μαμούθ ανάλογα προέλευσης υπηρετώντας μονοπώλια στα πλαίσια των υπερατλαντικών ενδοϊμπεριαλιστικών αντιπαραθέσεων.

Οι δυτικές αστικές κυβερνήσεις αναλαμβάνουν δε πραγματικά δράση, μόνο όταν οι διαδικτυακές παραβιάσεις αγγίζουν την αντιπαράθεση με άλλα αντίπαλα ιμπεριαλιστικά κέντρα ή εχθρικά κράτη…

Το σκάνδαλο πίσω από το «σκάνδαλο»

Η αποκάλυψη της αξιοποίησης προσωπικών πληροφοριών δεκάδων εκατομμυρίων χρηστών του Facebook, με σκοπό την πολιτική και κοινωνική χειραγώγησή τους θεωρήθηκε από αστικά ΜΜΕ «προδοσία» της εμπιστοσύνης των χρηστών αυτού του «μέσου κοινωνικής δικτύωσης»και ως εξαπάτηση. Ασκήθηκε κριτικά για τη διαχείριση του Facebook (καθυστερημένη παραδοχή, μη επαρκής κινήσεις για διαγραφή των δεδομένων που άρπαξε η Cambridge Αnalytica, μη προειδοποίηση των χρηστών κ.τ.λ.)

Με 10 απλά Likes, ως είσοδο, το μοντέλο θα μπορούσε να εκτιμήσει τον χαρακτήρα ενός ατόμου καλύτερα από έναν μέσο συνεργάτη του. Με 70 Likes, θα μπορούσε να «ξέρει» ένα θέμα καλύτερα από έναν φίλο του. Με 150 Likes, το σύστημα τον ήξερε καλύτερα από τους γονείς του. Με περισσότερα από 300 Likes θα μπορούσε να υπερβεί αυτό που ένας άνθρωπος νομίζει ότι ξέρει για τον εαυτό του. 

Υπήρξαν φυσικά και αστικά ΜΜΕ που επιχείρησαν να μετατρέψουν τα θύματα σε θύτη με λογικές του «ας πρόσεχαν οι χρήστες». Τι κι αν συμμετείχαν σε επιστημονική έρευνα και τα δεδομένα τους κατέληξαν να αξιοποιούνται από προεκλογικές εκστρατείες;

Φυσικά πίσω από όλα αυτά υπάρχει και το σκάνδαλο πίσω από το σκάνδαλο. Το γεγονός ότι όλα τα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» εκμεταλλεύονται πρώτα από όλους και σε μόνιμη βάση τις πληροφορίες που σκοπίμως ή άθελά τους, με άμεσο, αλλά κυρίως με έμμεσο τρόπο αναρτούν τα δισεκατομμύρια των χρηστών τους. Κι όταν μιλάμε για «μέσα κοινωνικής δικτύωσης», όπως προαναφέραμε, μιλούμε για κολοσσούς. Μονοπωλιακούς ομίλους με τεράστια κερδοφορία.

Τέτοιοι όμιλοι, σε τέτοια σκάνδαλα περιορίζονται σε υποσχέσεις περί προστασίας δεδομένων, δεσμεύσεις για περιορισμούς σε τρίτους κ.τ.λ. Όλα δηλαδή για τους τρίτους. Περιορισμοί προς τα έξω. Για τη δική τους κερδοφορία και ώφελος, κάθε κολοσσός «μέσου κοινωνικής δικτύωσης» μπορεί να διατηρεί και να επεξεργάζεται τον τεράστιο όγκο προσωπικών πληροφοριών. Και για να μην ξεχνιόμαστε, οι όποιοι περιορισμοί δεν αγγίζουν τις μυστικές υπηρεσίες (είτε νόμιμα, είτε παράνομα έχουν πλήρη πρόσβαση στις βάσεις δεδομένων των «μέσων κοινωνικής δικτύωσης»). Γιατί πέραν από το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, είχαμε σωρεία αποκαλύψεων για το εύρος του φακελώματος και των παρακολουθήσεων κι από άλλες αποκαλύψεις περιλαμβανομένων των Wikileaks και των διαρροών Σνόουντεν για την NSA. Και επεισέρχεται κι εδώ ο ρόλος των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιπαραθέσεων ανάμεσα σε συμμάχους. Ενδεικτικά μετά το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, η ΕΕ κάλεσε τον ιδρυτή του Facebook να δώσει εξηγήσεις και για την οργανική συσχέτιση με τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ. Δηλαδή η ΕΕ θέλει να κατέχει και να επεργάζεται τις πληροφορίες από τα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» όπως πράττει η NSA…

Όλα τα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» παρέχονται «δωρεάν», ακριβώς επειδή οι κολοσσοί που είναι ιδιοκτήτες τους χρυσοπληρώνονται κι από την πώληση και εκμετάλλευση των πληροφοριών που αντλούν από τους χρήστες τους εν αγνοία τους. Από μάρκετινγκ μέχρι πολιτική προπαγάνδα. Για να μην αναφερθούμε καν στην αξιοποίησή τους για παρακολούθηση και καταστολή. Η κάθε κίνηση σου σε αυτά τα μέσα, εν αγνοία σου γίνεται αυτοφακέλωμα. Κι ας μην ξεχνάμε ότι απέναντι στην ψευδαίσθηση ενός «παγκόσμιου χωριού» με δήθεν «ελευθερία» υπό το βλέμμα πολλών «μεγάλων αδερφών», υπάρχουν και οι πραγματικές ανθρώπινες σχέσεις με τη ζωντανή επικοινωνία. Με την πραγματική αλληλεγγύη που ξεφεύγει από ένα απλό like και περνά στην πράξη. Με την πραγματική δράση για να αλλάξει αυτός ο κόσμος κι όχι με ένα σχόλιο πίσω από ένα πληκτρολόγιο που περνά και χάνεται…