Συγκίνηση για τον θάνατο του Νομπελίστα συγγραφέα Γκύντερ Γκρας

Ο Γκύντερ Γκρας, ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς συγγραφείς της Γερμανίας και πασίγνωστος για τις μαχητικές, αριστερές θέσεις του, που πέθανε τη Δευτέρα του Πάσχα  σε ηλικία 87 ετών, ήταν ίσως ο γνωστότερος στο εξωτερικό Γερμανός λογοτέχνης των τελευταίων δεκαετιών.German Nobel Prize-winning novelist Guenter Grass dies

Αφότου εκδόθηκε, το 1959, το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», το μυθιστόρημα που έγινε παγκόσμια επιτυχία και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Φόλκερ Σλέντορφ, αποσπώντας το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, ο Γκρας, ο μανιώδης καπνιστής πίπας με το παχύ μουστάκι, δεν σταμάτησε ποτέ να φέρνει τη χώρα του σε αντιπαράθεση με το ναζιστικό παρελθόν της.

«Με ένα και μόνο βιβλίο γέννησε τη μεταπολεμική γερμανική λογοτεχνία», είχε γράψει το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel. Χωρίς τις αδιάκοπες παρεμβάσεις του Γκρας «η Γερμανία θα ήταν μια άλλη Γερμανία» μολονότι ο στοχαστής αυτός «κάποιες φορές μας χτυπούσε στα νεύρα», πρόσθεσε το περιοδικό.

Μεταξύ των γνωστότερων έργων του, γραμμένων σε μια πλούσια και μολαταύτα σαφή γλώσσα, γεμάτη με φαντασία και ειρωνία, ήταν «Η γάτα και το ποντίκι», τα «Σκυλίσια χρόνια», «Ο Μπουτ, το ψάρι», η «Συνάντηση στη Βεστφαλία», ο «Αιώνας μου» και άλλα.
Ο Γκύντερ Γκρας γεννήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1927 στο Ντάντσιχ, το σημερινό Γκντανσκ της Πολωνίας. Ο πατέρας του ήταν Γερμανός και η μητέρα του προερχόταν από μια σλαβική μειονότητα της Πρωσίας. Έζησε την “υποδειγματική γερμανική νεότητα” της γενιάς του και σε ηλικία 11 ετών εντάχθηκε στη χιτλερική νεολαία. Το 1944 έγινε μέλος των Βάφεν Ες-Ες και πολέμησε μέχρι που αιχμαλωτίστηκε, προς το τέλος του πολέμου, από τους Αμερικανούς. Απελευθερώθηκε το 1946.

Η ζωή του τα επόμενα χρόνια ήταν μποέμικη, παρακολούθησε μαθήματα πλαστικών τεχνών, γλυπτικής και ζωγραφικής και έκανε τις πρώτες του απόπειρες να γράψει ποίηση. Τη δεκαετία του 1950 αποφάσισε να γίνει συγγραφέας ενώ αργότερα τάχθηκε στο πλευρό των αντιφασιστών συγγραφέων της “Ομάδας 47” και το Σοσιαλδημοκράτη πολιτικού Βίλι Μπραντ.
Τα τελευταία χρόνια είχε ταχθεί ανοιχτά υπέρ του «κοκκινοπράσινου» συνασπισμού μεταξύ των Σοσιαλδημοκρατών του καγκελαρίου Γκέρχαρντ Σρέντερ με τους Πράσινους ενώ είχε επικρίνει σφοδρά και τη «σταυροφορία» του προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους στο Ιράκ.

Το 2006 ο Γκρας παραδέχτηκε ότι στα νιάτα του ήταν μέλος των Βάφεν Ες Ες, των ειδικών δυνάμεων του χιτλερικού καθεστώτος, μια αποκάλυψη που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από πολιτικούς και ιστορικούς στη Γερμανία. Έξι χρόνια αργότερα προκάλεσε σάλο όταν δημοσίευσε ένα ποίημα που επέκρινε το Ισραήλ και το κατηγορούσε ότι «απειλούσε την παγκόσμια ειρήνη». Οι ισραηλινές αρχές αντέδρασαν χαρακτηρίζοντάς τον «ανεπιθύμητο πρόσωπο» στη χώρα.assets_LARGE_t_420_54491565_type12713

Την ίδια χρονιά, το 2012, ο Γκρας έγραψε άλλο ένα ποίημα που επέκρινε την ευρωπαϊκή πολιτική για τη στάση της απέναντι στην Ελλάδα. Στο «Όνειδος της Ευρώπης» κατηγορούσε τους Ευρωπαίους γιατί καταδίκαζαν στη φτώχεια την Ελλάδα, τη «χώρα που συνέλαβε την ιδέα» της Ευρώπης.

Ο συγγραφέας είχε αποκτήσει τέσσερα παιδιά και ζούσε μόνιμα στο Λύμπεκ, στη βόρεια Γερμανία.

Ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας, στην καθιερωμένη ενημέρωση των δημοσιογράφων, σημείωσε ότι το Βερολίνο θλίβεται βαθύτατα από την ανακοίνωση αυτής της «τραγικής είδησης».

Στον λογαριασμό του στο Twitter ο Βρετανός συγγραφέας Σαλμάν Ρούσντι αποχαιρέτισε τον «πραγματικό γίγαντα, πηγή έμπνευσης και φίλο» του. «Το ταμπούρλο παίζει για σένα, μικρέ Όσκαρ», έγραψε, παραπέμποντας στον ήρωα του «Τενεκεδένιου ταμπούρλου».

 

Ο Γκίντερ Γκρας μετέφερε μέσα από το έργο του τις ακρότητες που διέπραξαν στην Ευρώπη οι ναζί

assets_LARGE_t_420_54491566_type12128

Ο Γκίντερ Γκρας παραλαμβάνει το Νόμπελ Λογοτεχνίας από τον Βασιλιά της Σουηδίας το 1999

Διεκδίκησε και πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1999 με το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο». Εξομολογήθηκε τα πάντα για το σκοτεινό του παρελθόν στο αυτοβιογραφικό «Σαν τον κάβουρα». Ο Γκίντερ Γκρας υπήρξε η φωνή της γερμανικής συνείδησης, μεταφέροντας μέσα από το σπουδαίο του έργο όλες τις ενοχές των προγόνων του και τις ακρότητες που διέπραξαν στην Ευρώπη οι ναζί. Πέθανε σε ηλικία 88 χρονών τη Δευτέρα του Πάσχα, αφήνοντας ένα έργο αναστάσιμο και φωτεινό που αφορούσε, ωστόσο, μια τόσο σκοτεινή εποχή, ενώ λίγες ώρες μετά έγινε γνωστή και η απώλεια του Ουρουγουανού συγγραφέα Εδουάρδο Γκαλεάνο.
Ο συγγραφέας της «τριλογίας του Ντάντσιχ» («Το τενεκεδένιο ταμπούρλο», «Γάτα και ποντίκι», «Σκυλίσια χρόνια») γεννήθηκε στην Ελεύθερη Πόλη του Ντάντσιχ (το σημερινό Γκντανσκ της Πολωνίας) στις 16 Οκτωβρίου 1927 από Γερμανό προτεστάντη πατέρα και καθολική μητέρα, ενώ ο ίδιος ανατράφηκε ως καθολικός. Εζησε μια ταραγμένη προσωπική ζωή σε μια ταραχώδη εποχή κατά την οποία άλλαζαν συνειδήσεις και σύνορα. Μια ζωή σκοτεινά μυθιστορηματική: Αφού προσπάθησε ανεπιτυχώς, όταν ήταν δεκαπέντε χρονών, να καταταγεί στα γερμανικά υποβρύχια για να ξεφύγει από το ασφυκτικό οικογενειακό περιβάλλον του, όπως υποστήριξε σε συνέντευξη το 2006, εντάχθηκε πρώτα στο Reichsarbeidienst και το 1944 στα Βάφεν ΣΣ (Waffen SS) (ένοπλος κλάδος της SS). Ως μέλος της συμμετείχε στις επιχειρήσεις της 10ης Μεραρχίας Θωρακισμένων SS «Frundsberg» από τον Φεβρουάριο του 1945 μέχρι τον Απρίλιο του ίδιου έτους, οπότε τραυματίστηκε, συνελήφθη από Αμερικανούς στρατιώτες και στάλθηκε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων. Μετά τον πόλεμο εργάστηκε για δύο χρόνια σε ορυχείο και έλαβε εκπαίδευση λιθοξόου. Αργότερα σπούδασε γλυπτική και γραφιστική, πρώτα στην Ακαδημία Τεχνών του Ντίσελντορφ και έπειτα στο Βερολίνο. Και από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 ξεκινά το λογοτεχνικό του έργο που θα τον κάνει παγκοσμίως γνωστό. Με το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», που εκδόθηκε το 1959 και έγινε ταινία είκοσι χρόνια αργότερα από τον Φόλκερ Σλέντορφ αποσπώντας τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες και το Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας.
Στο «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», το πρώτο μυθιστόρημα της «Τριλογίας του Ντάντσιχ» που θεωρείται ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους του λεγόμενου μαγικού ρεαλισμού και ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, περιλαμβάνονται όλες οι ναζιστικές θηριωδίες μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Ο ήρωας του βιβλίου, ο Οσκαρ Ματσεράτ, έγκλειστος σε ψυχιατρείο, αναπολεί τη ζωή του και συγγράφει την αυτοβιογραφία του. Αναπόσπαστο εξάρτημά του είναι το τενεκεδένιο ταμπούρλο του, δώρο που έλαβε στα τρίτα γενέθλια της ζωής του, όταν αποφάσισε να πάψει να μεγαλώνει επειδή ο κόσμος των ενηλίκων ήταν βασισμένος στη στενοκεφαλιά και τη διπροσωπία. Πράγματι τα χρόνια περνούν, αλλά ο Οσκαρ δεν μεγαλώνει. Το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο» δέχτηκε σφοδρή επίθεση από τους περισσότερους Γερμανούς κριτικούς όταν πρωτοκυκλοφόρησε το 1959, ενώ η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το χαρακτήρισε βλάσφημο και ανήθικο. Ωστόσο παραμένει το μυθιστόρημα που έδωσε παγκόσμια φτερά στον συγγραφέα του. Μαζί με το «Γάτα και ποντίκι» που αποτελεί το αμέσως επόμενο δημοφιλές έργο του. Στις σελίδες του, ο Γιόζεφ Μάλκε ζει με την υπερπροστατευτική μαμά του και την αδελφή της, που τον στέλνουν στο σχολείο με καθυστέρηση ενός χρόνου· είναι φιλάσθενος, πιστεύουν, γι’ αυτό και ζητούν να πάρει απαλλαγή από το μάθημα της γυμναστικής. Ο Μάλκε έχει κι ένα σωματικό κουσούρι: ένα τεράστιο μήλο του Αδάμ, ένα «ποντίκι» στον λαιμό του.

Στο μυθιστόρημα κυριαρχεί ο αγώνας του Μάλκε, παρά τις ιδιαιτερότητές του, να γίνει ήρωας. Μεταφράστηκαν και κυκλοφορούν στα ελληνικά τα βιβλία του: «Κατακλυσμός» (Δωδώνη, 1992), «Ο Μπουτ, το ψάρι» (Οδυσσέας, 1992), «Δυσοίωνα κοάσματα» (Οδυσσέας 1994), «Η πρόβα της εξέγερσης των πληβείων» (Δωδώνη, 1995), «Ενα ευρύ πεδίο» (Οδυσσέας, 1996), «Σκυλίσια χρόνια» (Διογένης, 1998), «Ο αιώνας μου» (Οδυσσέας, 1999), «Γράφοντας μετά το Αουσβιτς» (University Studio Press, 2005), «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι» (Οδυσσέας, 2007), «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» (Οδυσσέας, 2008), «Σαν τον κάβουρα» (Οδυσσέας, 2008), «Ιστορίες σκοτεινού θαλάμου» (Οδυσσέας, 2009), «Γάτα και ποντίκι» (Καστανιώτη, 2012).

Ο Γκίντερ Γκρας, «ο μανιώδης καπνιστής πίπας με το παχύ μουστάκι», δεν σταμάτησε να φέρνει τη χώρα του σε αντιπαράθεση με το ναζιστικό παρελθόν της. «Με ένα και μόνο βιβλίο γέννησε τη μεταπολεμική γερμανική λογοτεχνία», έγραψε το «Σπίγκελ». Καθώς και ότι «χωρίς τις αδιάκοπες παρεμβάσεις του η Γερμανία θα ήταν μια άλλη Γερμανία». Τη δεκαετία του ’50 ο συγγραφέας θα ταχθεί στο πλευρό των αντιφασιστών συγγραφέων της «Ομάδας 47» και τον Σοσιαλδημοκράτη πολιτικό Βίλι Μπραντ. Τα τελευταία χρόνια είχε ταχθεί υπέρ του «κοκκινοπράσινου συνασπισμού» μεταξύ των Σοσιαλδημοκρατών του Γκέρχαρντ Σρέντερ και των Πρασίνων, ενώ είχε επικρίνει σφοδρά και τη «σταυροφορία» του Τζορτζ Μπους στο Ιράκ.

Με τον φίλο του, Σαλμάν Ρούσντι, ο οποίος τον αποχαιρέτησε με συγκινητικά λόγια
«Το ταμπούρλο παίζει για σένα, μικρέ Οσκαρ», τον αποχαιρέτησε μέσω Τουίτερ ο Σαλμάν Ρούσντι.
Το ποίημα για την Ελλάδα
Ο Γκίντερ Γκρας έγραψε το 2012 «Το όνειδος της Ευρώπης», το οποίο οι Γερμανοί επέμεναν να αντιμετωπίζουν σαν φάρσα, έως ότου το επιβεβαίωσε ο ίδιος. Στους στίχους του, η Ελλάδα ως λίκνο του πολιτισμού, η Αντιγόνη και ο Σωκράτης. Αλλά και η σημερινή κρίση και η επισήμανση στην Ευρώπη ότι «από τη χώρα που σου έδωσε το λίκνο και βρίσκεται κοντά στο χάος, μένεις μακριά», όπως και η προφητεία ότι «θα μαραζώσει χωρίς πνεύμα».

Με τους συντελεστές της ταινίας «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» στα γυρίσματα
Στο χάος κοντά, γιατί δεν συμμορφώθηκε στις αγορές· κι Εσύ μακριά από τη Χώρα, που Σου χάρισε το λίκνο.
Οσα Εσύ με την ψυχή ζήτησες και νόμισες πως βρήκες, τώρα θα καταλυθούν, και θα εκτιμηθούν σαν σκουριασμένα παλιοσίδερα.
Σαν οφειλέτης διαπομπευμένος και γυμνός, υποφέρει μια Χώρα· κι Εσύ, αντί για το ευχαριστώ που της οφείλεις, προσφέρεις λόγια κενά.
Καταδικασμένη σε φτώχεια η Χώρα αυτή, που ο πλούτος της κοσμεί Μουσεία: η λεία που Εσύ φυλάττεις.
Αυτοί που με τη δύναμη των όπλων είχαν επιτεθεί στη Χώρα την ευλογημένη με νησιά, στον στρατιωτικό τους σάκο κουβαλούσαν τον Χέλντερλιν.
Ελάχιστα αποδεκτή Χώρα, όμως οι πραξικοπηματίες της, κάποτε, από Εσένα, ως σύμμαχοι έγιναν αποδεκτοί.
Χώρα χωρίς δικαιώματα, που η ισχυρογνώμονη εξουσία ολοένα και περισσότερο της σφίγγει το ζωνάρι.
Σ’ Εσένα αντιστέκεται φορώντας μαύρα η Αντιγόνη, και σ’ όλη τη Χώρα πένθος ντύνεται ο λαός, που Εσένα φιλοξένησε.
Ομως, έξω από τη Χώρα, του Κροίσου οι ακόλουθοι και οι όμοιοί του όλα όσα έχουν τη λάμψη του χρυσού στοιβάζουν στο δικό Σου θησαυροφυλάκιο.
Πιες, επιτέλους, πιες! κραυγάζουν οι εγκάθετοι των Επιτρόπων· όμως ο Σωκράτης, με οργή Σου επιστρέφει το κύπελλο γεμάτο ως επάνω.
Θα καταραστούν εν χορώ, ό,τι είναι δικό Σου οι θεοί, που τον Ολυμπό τους η δική Σου θέληση ζητάει ν’ απαλλοτριώσει.
Στερημένη από πνεύμα, Εσύ θα φθαρείς χωρίς τη Χώρα, που το πνεύμα της, Εσένα, Ευρώπη, εδημιούργησε.
«Απώλεια για όλη την Ευρώπη»
«Η απώλεια του Γκίντερ Γκρας αφορά κάθε πολίτη της Ευρώπης. Σήμερα χάσαμε ένα από τα σημεία αναφοράς του ευρωπαϊκού πολιτισμού», αναφέρει σε ανακοίνωσή του ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας και προσθέτει: «Και η Ελλάδα έχασε έναν πολύτιμο φίλο που δε δίστασε να σταθεί δίπλα στον ελληνικό λαό στις δύσκολες στιγμές της οικονομικής κρίσης, όταν τα στερεότυπα εναντίον της Ελλάδας βρίσκονταν στο απόγειό τους».