Τα πρώτα λεπτά των ειδήσεων είναι αφιερωμένα στο ισπανικό Λαϊκό Κόμμα, στο οποίο δίνεται ο τριπλάσιος χρόνος από τα μέσα ενημέρωσης σε σχέση με άλλα πολιτικά κόμματα. Οι έμπειροι δημοσιογράφοι αντικαθίστανται από άπειρους, πιστούς στο κυβερνών κόμμα.

Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο χειραγωγείται η κοινή γνώμη από τα κρατικά ισπανικά Μ.ΜΕ τα τελευταία χρόνια.

​Τα ιδιωτικά ΜΜΕ δεν τα πάνε όμως καλύτερα: οι όμιλοι Mediaset και Atresmedia αποτελούν ένα κλασικό δίπολο, καθώς ελέγχουν το 55% του τηλεοπτικού χρόνου της ιδιωτικής τηλεόρασης.

Όσον αφορά τα έντυπα μέσα ενημέρωσης, υπάρχουν τρεις όμιλοι που ελέγχουν την κοινή γνώμη: ο PLANETA, ο μεγαλύτερος εκδότης στον ισπανόφωνο κόσμο, ο Vocento που ελέγχει 14 μέσα και ο PRISA, που κατέχει πολλές εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά κανάλια, συμπεριλαμβανομένης της El Pais.

H El Pais είναι η δεύτερη σε κυκλοφορία ημερήσια εφημερίδα στην Ισπανία, γνωστή για τις αριστερές απόψεις της. Από πέρυσι, η εφημερίδα κατακλύζεται από fake news, με άρθρα που σχετίζονται κυρίως με τη Ρωσία, την Καταλονία και τη Βενεζουέλα.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Κέντρου για τον Πλουραλισμό και την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, η Ισπανία κατατάσσεται στην πρώτη θέση μεταξύ των χωρών όπου κινδυνεύει η «πολιτική ανεξαρτησία» του Τύπου.

«Υπάρχει μια χούφτα εταιρειών στην Ισπανία που ελέγχουν τη ροή των πληροφοριών, δεν υπάρχει πλουραλισμός» δηλώνει η ευρωβουλευτής Μαριάνα Αλμπιόλ (Ενωμένη Αριστερά).

«Πρόκειται για εμπορικούς ομίλους που παρέχουν πληροφορίες μόνο για ζητήματα που σχετίζονται με τα συμφέροντά τους, διότι όλοι γνωρίζουν ότι αυτοί που πληρώνουν αποφασίζουν επίσης για το τι πρέπει να ειπωθεί και πώς αυτό να γίνει. Ο μόνος τρόπος για να υπάρξει μια δίκαιη πρόσβαση στην ενημέρωση για τους ανθρώπους είναι να διασφαλιστεί ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν ελέγχονται από πλούσιες εταιρείες. Γι ‘αυτό τώρα προσπαθούμε τουλάχιστον να αποκαταστήσουμε τη δικαιοσύνη στη δημόσια τηλεόραση».

Το ζήτημα του RTVE

Ο κρατικός ραδιοτηλεοπτικός φορέας RTVE, που ελέγχει μόνο το 10% του μιντιακού χώρου στην Ισπανία είναι η πρώτη πηγή παραπόνων.

Οι υπάλληλοι του φορέα ξεκίνησαν μάλιστα, να μιλάνε ανοιχτά για χειραγώγηση της κοινής γνώμης, χρησιμοποιώντας hashtag στο Twitter και φορώντας μαύρα ρούχα κατά τη διάρκεια εκπομπών, διαμαρτυρόμενοι για το δικαίωμά του να μεταδίδουν αξιόπιστες πληροφορίες.

«Κατά τα τελευταία έξι χρόνια εντοπίσαμε μια μεγάλη ποικιλία μεθόδων χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Οποιαδήποτε πληροφορία που θα μπορούσε να βλάψει το Λαϊκό Κόμμα είτε δεν προβλήθηκε καθόλου, λογοκρίνεται ή απλώς περιορίζεται σε σύντομα μηνύματα», αναφέρει ο Αλεχάντρο Καμπαλέρο, ο Διευθυντής Συμβουλίου του RTVE.

Το συγκεκριμένο συμβούλιο ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια της θητείας του Θαπατέρο ως πρωθυπουργού της Ισπανίας (2004-2011) και δημοσιεύει τακτικά εκθέσεις σχετικά με τις παραβιάσεις της ελευθερίας του λόγου και τη λογοκρισία.
«Οι εκθέσεις γίνονται όλο και πιο μεγάλες και ενώ προηγουμένως ήταν μόνο τέσσερις ή πέντε σελίδες, τώρα κάθε τριμηνιαία έκθεση περιέχει περίπου 80-90 σελίδες», αναφέρει ο Καμπαλέρο.

Σε μια τέτοια έκθεση 236 σελίδων από την περίοδο Μαΐου — Ιουνίου 2018, περιγράφονται 70 παραδείγματα χειραγώγησης της κοινής γνώμης.

Στις 18 Ιουνίου 2018, ο Πέδρο Σάντσεθ, αρχηγός του Ισπανικού Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος και εκπρόσωπος της αντιπολίτευσης της χώρας, επέμενε να μεταφέρει τα λείψανα του Φράνκο από την Κοιλάδα των Πεσόντων.

Η ιστορία έγινε πρωτοσέλιδο σε ολόκληρη τη χώρα αλλά η ισπανική δημόσια τηλεόραση αρνήθηκε να αποκαλέσει τον Φράνκο «δικτάτορα».

Μετά από όλα αυτά, και μετά από την αλλαγή κυβέρνησης τον Ιούνιο του 2018, η TVE όρισε προσωρινά έναν μοναδικό επικεφαλής της εταιρείας.

Ωστόσο, δεν ήταν όλοι ευχαριστημένοι με τις αλλαγές. Στις αρχές Σεπτεμβρίου κυκλοφόρησαν φυλλάδια και άρθρα που μιλούσαν για αποχωρήσεις εργαζομένων από το TVE μετά τη νέα διοίκηση. Η νέα διοίκηση κατηγορούνταν πλέον ότι έκανε τα ίδια που έκανε και η προηγούμενη.

Ένα κείμενο που τιτλοφορείτο «Πλατφόρμα για ένα ελεύθερο RTVE» — παρότι ξεκίνησε να κυκλοφορεί ανώνυμα, στη συνέχεια φέρεται να έχει ήδη υπογραφεί από 50 επαγγελματίες και καλεί τους εργαζόμενους «να αντισταθούν στην καταπίεση και την καταστολή» στη δημόσια τηλεόραση. Το έγγραφο κατηγορεί τη νέα διοίκηση για τη δημιουργία ενός κομματικού συστήματος το οποίο δίνει προτεραιότητα στους υψηλά ιστάμενους και στον έλεγχο της δημοσιογραφικής πολιτικής σε μια ουδέτερη δημόσια υπηρεσία.

Ο Χοσέ Χαβιέ Εσπάρσα, δημοσιογράφος του οποίου το όνομα είναι συνώνυμο με το συντηρητικό τηλεοπτικό κανάλι Intereconomia, ισχυρίζεται ότι από τότε που το Σοσιαλιστικό Κόμμα ανέλαβε την εξουσία «τα πράγματα έγιναν χειρότερα».

Πως ξεκίνησαν όλα

Κατά τα πρώτα έτη της πρώτης θητείας του, ο Μαριάνο Ραχόι άλλαξε τον μηχανισμό για την εκλογή του επικεφαλής του RTVE, παρακάμπτοντας τις υπάρχουσες διαδικασίες.

Η εκλογική διαδικασία μετατράπηκε σε μια καθαρά γραφειοκρατική διαδικασία που δεν απαιτούσε συμφωνία μεταξύ των πολιτικών ομάδων.

Μετά την εισαγωγή αυτών των νομοθετικών τροποποιήσεων, ο αριθμός των συμβούλων μειώθηκε από 12 σε 9 και τον Ιούνιο, χωρίς προηγούμενη έγκριση και ο Λεοπόλντο Γκονζάλες Εκενίκ, διορίστηκε πρώτος επικεφαλής της εταιρείας.

Με τον τρόπο αυτό η ενημέρωση γινόταν πλέον υπό γωνία ευνοϊκή για την υπάρχουσα κυβέρνηση (Λαϊκό Κόμμα).

Οι υπάλληλοι της TVE περιέγραψαν ως «μεροληπτική» την κάλυψη του δημοψηφίσματος για την Καταλονία ισχυριζόμενοι ότι η τηλεόραση έπαιξε τον ρόλο του κυβερνητικού εκπροσώπου.

Οι ειδήσεις για σκάνδαλα διαφθοράς που αφορούσαν υψηλόβαθμα μέλη του Λαϊκού Κόμματος περιορίστηκαν στο ελάχιστο.

Η νέα δημοσιογραφική πολιτική απαγόρευσε ακόμη να αποκαλείται η εθνική ποδοσφαιρική ομάδα της Ισπανίας «Κόκκινοι» όπως είναι ευρέως γνωστή. Ο λόγος για αυτήν την απαγόρευση ήταν απλός, το κόκκινο είναι το χρώμα του ισπανικού Σοσιαλιστικού Κόμματος.

​Η χειραγώγηση των μέσων ενημέρωσης υπέρ της κυβέρνησης δεν περιορίστηκε μόνο στην Μαδρίτη αλλά και σε άλλες περιοχές της Ισπανίας.

Πολλά για τη Βενεζουέλα, λίγα για τις εκλογές

Τη στιγμή του διορισμού του ως επικεφαλής της RTVE, ο Εκενίκ δεν είχε εμπειρία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Σύμφωνα με παλιό δημοσιογράφο του φορέα, τον Μανουέλ Αγκιλάρ, το στυλ διοίκησης του Εκενικ θεωρήθηκε «πολύ μαλακό» από τους ηγέτες του κυβερνώντος κόμματος και το Σεπτέμβριο του 2014 παραιτήθηκε.

Ο Σάντσεθ αποδείχθηκε σκληρότερο αφεντικό από τον προκάτοχό του.

Μάλιστα, σύμφωνα με τον ίδιο δημοσιογράφο ο Σάντσεζ μια φορά μίλησε στο κοινοβούλιο και παραδέχτηκε ότι πάντα ψήφιζε υπέρ του Λαϊκού Κόμματος.

Πριν από τις εκλογές οι αρχές φοβούνταν μια πιθανή νίκη των Ποδέμος, σημειώνει ο Αγκιλάρ και περιγράφει το χαοτικό προεκλογικό κλίμα.

Ωστόσο, αυτό που ήταν το πιο ρηξικέλευθο γεγονός ήταν η αποτυχία τόσο του Λαϊκού Κόμματος όσο και του Σοσιαλιστικού στις συγκεκριμένες εκλογές.

Ακόμα και η παρέμβαση του ίδιου του βασιλιά της Ισπανίας τελικά απέτυχε να διορθώσει τα πράγματα και έτσι έγιναν ξανά εκλογές τον Σεπτέμβριο του 2016.

Σε αυτή την περίπτωση, η ισπανική δημόσια τηλεόραση έπαιξε για άλλη μια φορά κεντρικό ρόλο. Σύμφωνα με έκθεση του Συμβουλίου Ειδήσεων, στην παλιά στρατηγική ανάδειξης των σφαλμάτων της αντιπολίτευσης και των επιτυχιών του κυβερνώντος κόμματος, μπήκε ένα νέο εργαλείο, η Βενεζουέλα.

Από τις 19 Μαΐου έως τις 31 Μαΐου 2016 τα μέσα μονοπώλησαν οι ειδήσεις για τη Βενεζουέλα που βρισκόταν σε κρίση. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί χτύπημα στο κόμμα των Ποδέμος το οποίο υποστηρίζει τον σοσιαλισμό τύπου Λατινικής Αμερικής.

«Συνολικά 71 λεπτά ειδήσεων αφιερώθηκαν σε αυτό το θέμα τον Μάιο», αναφέρει η σχετική έκθεση. Από τις 62 ειδήσεις που μεταδόθηκαν τον Μάιο, 35 περιείχαν νέα από τη Βενεζουέλα.

Παράλληλα δημοσιογραφικά γραφεία

Μία από τις στρατηγικές που εφάρμοσε η κυβέρνηση στον RTVE ήταν η απαλλαγή από την παλιά φρουρά και η αντικατάστασή τους με πιο πιστούς δημοσιογράφους από περιφερειακά μέσα ενημέρωσης. Τα θύματα αυτών των περικοπών έκαναν λόγο για δημιουργία «παράλληλων δημοσιογραφικών γραφείων».

«Υπήρξε μια σαφής πολιτική στρατηγική, με τη διοίκηση να αντικαθιστά τους αρχισυντάκτες. Ικανοί άνθρωποι απομακρύνθηκαν ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους απόψεις· οι αλλαγές προσωπικού επηρέασαν τόσο τους εκπροσώπους των προοδευτικών όσο και των συντηρητικών δυνάμεων, ενώ οι υπάκουοι δημοσιογράφοι ήταν αυτοί που ευνοήθηκαν», εξήγησε ο Καμπαλέρο.

Αρκετοί, μάλιστα, από τους καινούριους δεν είχαν καμία εμπειρία ενώ παράλληλα, σύμφωνα με τον ίδιο, δημιουργήθηκε μια κάστα παραμερισμένων υπαλλήλων.

«Υπάρχει ολόκληρος όροφος που ονομάζεται Κοιλάδα των Πεσόντων, και είναι εκεί που συναθροίζονται αυτοί που εκδιωχθήκαν από τα προηγούμενα πόστα τους».

Αποφασιστική δράση

Οι υπάλληλοι του ισπανικού ραδιοτηλεοπτικού φορέα αποφάσισαν να εκφράσουν από κοινού τις ανησυχίες τους για τους χειρισμούς των μέσων μαζικής ενημέρωσης, καθώς το Λαϊκό Κόμμα εμπόδισε την ανανέωση του Διοικητικού Συμβουλίου και της ηγεσίας του RTVE.

Από τον Απρίλιο, οι δημοσιογράφοι άρχισαν επίσης να φορούν μαύρα ρούχα, σε ένδειξη πένθους στον αέρα και για να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους.

Ταυτόχρονα, οι υπάλληλοι του RTVE άρχισαν να περιγράφουν στο Twitter, προσωπικά περιστατικά λογοκρισίας που συνάντησαν με το hashtag #AsiSeManipula.

Χειραγώγηση σε παγκόσμιο επίπεδο

Τον Μάιο του 2018, το σκάνδαλο έφθασε σε διεθνές επίπεδο, όταν η αρμόδια επιτροπή της Κομισιόν απέστειλε στην ισπανική κυβέρνηση γράμμα διαμαρτυρίας για χειραγώγηση των μέσων ενημέρωσης και προκατάληψη στην ισπανική τηλεόραση.

Τον Απρίλιο του 2015, οι Financial Times είχαν ισχυριστεί ότι τα ισπανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης προσπαθούσαν να υποστηρίξουν τον Μαριάνο Ραχόι και το κόμμα του, ενώ παράλληλα «παρεμπόδιζαν τη φωνή της αντιπολίτευσης».

Η υπόθεση της TVE τράβηξε την προσοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επειδή η λογοκρισία είχε φθάσει σε επίπεδα που παραβίαζαν τους κανονισμούς της ΕΕ για τα μέσα ενημέρωσης.

Σύμφωνα με την El Pais που επικαλείται έρευνα του Pew Research Center, όλα τα τηλεοπτικά κανάλια ξεπερνούν το RTVE τόσο σε θεαματικότητά όσο και στην εμπιστοσύνη που τους έχουν οι πολίτες.

Στις 7 Ιουνίου, ο Σάντσεθ του Ισπανικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Εργατών έγινε πρωθυπουργός της Ισπανίας και ο Χοσέ Αντόνιο Σάντσεθ έφυγε από τη θέση του ως πρόεδρος του RTVE, ενώ η Ρόζα Μαρία Ματέο διορίστηκε προσωρινά επικεφαλής.

Το φαινόμενο Μπούμερανγκ

Αξίζει να σημειωθεί πως ο εκπρόσωπος του Λαικού Κόμματος στην επιτροπή του TVE, Ραμόν Μορένο, αρνήθηκε να προβεί σε κάποιο σχόλιο σχετικά με την χειραγώγηση του Τύπου, επικαλούμενος «προσωπικούς λόγους», το ίδιο και άλλα μέλη του κόμματος.

Στη Βουλή, ο Μορένο επέκρινε την τρέχουσα διοίκηση των κρατικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, όπως ακριβώς είχε λογοκριθεί και η αντίστοιχη διοίκηση επί κυβερνήσεως του κόμματός του.

«Η νέα διοίκηση του RTVE ενδιαφέρεται περισσότερο για τη εκδίωξη και την απομάκρυνση επαγγελματιών παρά για την παροχή δίκαιης και ανεξάρτητης υπηρεσίας», είχε πει χαρακτηριστικά.