Σε ηλικία 92 ετών πέθανε ο Γιασάρ Κεμάλ, “ο Καζαντζάκης της Τουρκίας”, όπως συνήθιζε να λέει άλλος ένας σημαντικός Τούρκος λογοτέχνης, ο Ντεμιρτάς Τζεiχούν, για τον συντοπίτη του συγγραφέα.
Από τα `Αδανα ξεκίνησε η μεγάλη πορεία του Γιασάρ Κεμάλ. Το πρώτο του μυθιστόρημα “Ιντζέ Μεμέντ”, το 1955, ήταν η αρχή για μία εργογραφία η οποία είχε στο επίκεντρο τον άνθρωπο και τα πάθη του, αλλά σε ένα σκηνικό στοιχείων και παραδόσεων από την ιδιαίτερη πατρίδα του Γιασάρ Κεμάλ. “Το μυθιστόρημα είναι ο άνθρωπος και όσο υπάρχει αυτός, δεν εξαντλείται η πηγή για έναν μυθιστοριογράφο” έλεγε ο Γιασάρ Κεμάλ σε συνεντεύξεις του και συνήθιζε να υπογραμμίζει ότι “τα πρώτα μυθιστορήματα είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια”.
Η πορεία του Γιασάρ Κεμάλ έχει να επιδείξει πολλά δείγματα γραφής από τα πάθη του ανθρώπου που δεν περιγράφονται μόνο στο χώρο των Αδάνων, αλλά και στην Κωνσταντινούπολη. Όπως γίνεται στο μυθιστόρημά του “Θυμωμένη Θάλασσα” που αναφέρεται στη σχέση ενός ψαρά με ένα δελφίνι την εποχή της μεγάλης σφαγής των δελφινιών στην Κωνσταντινούπολη. Όπως επίσης γίνεται στην τετραλογία του “Η Ιστορία ενός νησιού”, η οποία έχει για σκηνικό ένα νησί στη θάλασσα του Μαρμαρά που εγκατέλειψαν οι Έλληνες κάτοικοί του με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας μετά το 1923.
Από τους σημαντικότερους λογοτέχνες της Τουρκίας ήταν ο Γιασάρ Κεμάλ, ο οποίος μαζί με τους Ναζίμ Χικμέτ και Αζίζ Νεσίν, είναι από τους πιο γνωστούς Τούρκους στο εξωτερικό μέσω των μεταφράσεων των βιβλίων τους. Πολλά βιβλία του έχουν μεταφραστεί και στην ελληνική γλώσσα.
Ο Κεμάλ νοσηλευόταν από τις 14 Ιανουαρίου στην εντατική μονάδα του πανεπιστημιακού νοσοκομείου στο Τσάπα της Κωνσταντινούπολης με προβλήματα πνευμονίας και αρρυθμίας στην καρδιά.
“Η θλίψη στις καρδιές μας είναι μεγάλη. Η Τουρκία και η ανθρωπότητα έχασαν μια μεγάλη ψυχή”, έγραψε ο υπουργός Πολιτισμού της Τουρκίας Ομέρ Τσελίκ στο Twitter.
Ο Κούρδος λογοτέχνης ήρθε στη ζωή σε ένα χωριό της νοτιοανατολικής Τουρκίας το 1923. Οι γονείς του τού έδωσαν το όνομα Κεμάλ Σαντίκ Γκιοκτσελί. Γεννήθηκε μόλις μερικές εβδομάδες πριν ιδρυθεί η Δημοκρατία της Τουρκίας, πάνω στις στάχτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο τόπος όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ, η Οσμάνιγε, στην εύφορη κοιλάδα Τσουρούκοβα, αποτέλεσε το σκηνικό των περισσότερων έργων του, συμπεριλαμβανομένου και του πιο γνωστού, του μυθιστορήματος Μεμέτ, το γεράκι, με ήρωα έναν έφηβο που υφίσταται τα πάνδεινα στα χέρια ενός τσιφλικά, πριν αποδράσει, ενταχθεί σε μια συμμορία κλεφτών και πάρει εκδίκηση. Ήταν υποψήφιος για βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας το 1973 για το έργο αυτό.
“Κανένας συγγραφέας δεν θα μπορούσε να γίνει μεγάλος μυθιστοριογράφος χωρίς τη δική του Τσουρούκοβα”, είχε πει κάποτε ο Κεμάλ. Όταν ήταν πέντε ετών, ο Γιασάρ Κεμάλ είδε τον πατέρα του να δολοφονείται από ένα ορφανό που είχε υιοθετήσει η οικογένειά του. Η τραγωδία αυτή ήταν η βάση για ένα άλλο μυθιστόρημά του, το έργο Σαλμάν ο μοναχικός, που κυκλοφόρησε το 1980. Έφηβος ακόμη, ο Κεμάλ εγκατέλειψε το σχολείο και δούλεψε στα κτήματα και σε εργοστάσια, πριν αγοράσει μια γραφομηχανή και αρχίσει να γράφει, αρχικά δημοσιογραφικά κείμενα. Ανάμεσα στους συγγραφείς που τον επηρέασαν περισσότερο ήταν ο Τολστόι, ο Τσέχωφ και ο Σταντάλ. Ασχολήθηκε στο έργο του κυρίως με τη ζωή των καταπιεζόμενων.
Ο εκλιπών ελληνικής καταγωγής Αμερικανός σκηνοθέτης Ελία Καζάν (Ηλίας Καζαντζόγλου, 1909-2003), που είχε γεννηθεί στην Καισάρεια, έλεγε για τον προσωπικό του φίλο Γιασάρ Κεμάλ ότι “είναι ένας παραμυθάς που ανήκει στην πιο παλιά παράδοση, αυτήν του Ομήρου”, καθώς και ότι “δίνει φωνή σε ένα λαό που δεν έχει φωνή”. Άλλοτε ηγετικό στέλεχος ενός μαρξιστικού κόμματος της τουρκικής αριστεράς, ο Γιασάρ Κεμάλ, που είχε χάσει την όραση του δεξιού του ματιού σε ένα ατύχημα με μαχαίρι όταν ήταν ακόμη μικρό παιδί, συνελήφθη επανειλημμένα για την πολιτική του δράση. Το 1995, είχε διωχθεί με την κατηγορία της αυτονομιστικής προπαγάνδας, διότι είχε εκφραστεί υπέρ των Κούρδων αντιφρονούντων, και του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης με αναστολή. Είχε αντιμετωπίσει πολυάριθμες διώξεις -είχε άλλη μια καταδίκη, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1971- και έζησε για αρκετά χρόνια πολιτικός εξόριστος στη Σουηδία.
Με ιδιαίτερη, λυρική γραφή, ο Γιασάρ Κεμάλ δημιούργησε ένα δικό του είδος, τα “μυθιστορήματα του χωριού”. Η οπτική του γωνία ήταν κυρίως αυτή των ανθρώπων της επαρχίας: στεκόταν συχνά στις καταστροφές που αντιμετώπιζαν, τόσο τις φυσικές καταστροφές, όσο και εκείνες που προκαλούσε η ανθρώπινη δραστηριότητα. “Όλη μου τη ζωή το μόνο μου όνειρο ήταν να γράψω λίγο περισσότερο, να γράψω λίγο καλύτερα”, είχε δηλώσει ο Κεμάλ το 2012, όταν ολοκλήρωσε το τελευταίο του βιβλίο.
Ο Κεμάλ τιμήθηκε με σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία και το όνομά του είχε αναφερθεί πολλές φορές για το Νόμπελ, όμως δεν το έλαβε ποτέ. Ο πρώτος Τούρκος λογοτέχνης στον οποίο απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας έγινε εντέλει ο Ορχάν Παμούκ, το 2006. Στα ελληνικά κυκλοφορούν αρκετά βιβλία του Γιασάρ Κεμάλ, όπως «Ο τσακιτζής» (εκδ. κγρα, 1994), Ο μεσόστυλος (Κέδρος, 1981), Η θυμωμένη θάλασσα (Θεμέλιο, 1995), Φύγανε και τα πουλιά (Θεμέλιο, 1995), Οι αγάδες του Ακτσάγαζ (Θεμέλιο, 1998) και Η ιστορία ενός νησιού: Ο ξεριζωμός (Θεμέλιο, 1999).
