Του Δρα Ιωάννη Λεοντίου*

Η επιτυχία της καθολικής κάλυψης υγείας (Universal Health Coverage) και η διασφάλιση της ανθρωποκεντρικής φροντίδας, στα πλαίσια λειτουργίας του Γενικού Συστήματος Υγείας (Γε.Σ.Υ) εξαρτάται και από τους νοσηλευτές και τις μαίες.

Ωστόσο, όπως διαφάνηκε από τις εξελίξεις στα πρώτα χρόνια εφαρμογής του Γε.Σ.Υ, η φροντίδα με επίκεντρο τον άνθρωπο ασκείται ρητορικά παρά στην κυριολεξία. Αυτό οφείλεται στην κυριαρχία του ιατρικού μοντέλου θεραπείας που επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση της νόσου η οποία μετά βίας αντικρίζει το άτομο ως σύνολο. Ενισχύεται δε από το μοντέλο εμπλοκής και του τρόπου με τον οποίο συμβάλλονται οι επαγγελματίες υγείας με τον Οργανισμό Ασφάλισης Υγείας (Ο.Α.Υ). Οι περιορισμοί πρόσβασης (π.χ αριθμός επισκέψεων, απευθείας πρόσβαση της εγκύου σε μαία κ.α), η μορφή και η έκταση των αποζημιώσιμων πράξεων, το ύψος και ο τρόπος αποζημίωσης των παρεχόμενων υπηρεσιών αντανακλούν στον τρόπο με τον οποίο η υγεία αντικρίζεται ως προϊόν και όχι ως δημόσιο και κοινωνικό αγαθό. Τα πιο πάνω επιβεβαιώνονται από το γεγονός ότι δίδεται μεγαλύτερη προτεραιότητα στις συναλλαγές παρά στην οικοδόμηση σχέσεων και στην παρακολούθηση των ολιστικών αναγκών του ατόμου.

Καθώς το σύστημα υγείας αγωνίζεται να αντιμετωπίσει την (προκλητή σε αρκετές περιπτώσεις) ζήτηση και να μειώσει το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης, οδηγούμαστε σε ένα πατερναλιστικό μοντέλο, όπου οι επαγγελματίες υγείας «κάνουν πράγματα σε ανθρώπους».

Η πολιτεία πρέπει να εξετάσει σοβαρά τους κοινωνικούς προσδιοριστικούς παράγοντες της υγείας (Social Determinants of Health – SDH), συμπεριλαμβανομένης της φτώχειας, της κακής διατροφής, της εκπαίδευσης και της ανεργίας και να εφαρμόσει στρατηγικές που θα καταστήσουν την κοινωνία πιο ίση και πιο δίκαια. Εάν όλοι οι άνθρωποι απολαμβάνουν τους καρπούς της εργασίας τους ή υποστηρίζονται από ένα δίχτυ ασφαλείας που τους παρέχει ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο, τότε το όφελος είναι για όλη την κοινωνία.

Ο Ο.Α.Υ θα πρέπει να υιοθετήσει πρακτικές διατομεακής συνεργασίας ώστε το σύστημα να διαμορφωθεί με τρόπο που θα λαμβάνει υπόψη τους κοινωνικούς προσδιοριστικούς παράγοντες της υγείας για την προαγωγή της υγείας, την πρόληψη των ασθενειών, τη θεραπεία και την αποκατάσταση.

Σε ό,τι αφορά στη νοσηλευτική και μαιευτική, η διεύρυνση των επαγγελματικών ρόλων τόσο ενδονοσοκομειακά όσο και στην κοινότητα, θα συμβάλει ποιοτικά και διαχειριστικά στην καλύτερη εφαρμογή του Γε.Σ.Υ και στην ομαλότερη λειτουργία των κρατικών νοσηλευτηρίων υπό τον Οργανισμό Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας (Ο.Κ.Υπ.Υ).

Επιπρόσθετα η ρύθμιση και διαμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου για τους προηγμένους, τους ειδικούς και τους εξειδικευμένους νοσηλευτές θα ενισχύσει τις προσπάθειες για βελτίωση της ποιότητας και της ασφαλούς φροντίδας.

Λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες και μελλοντικές ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό στον τομέα της υγείας η κυβερνητική πολιτική θα πρέπει να εστιάσει τις στρατηγικές της στις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες, όχι μόνο σε αριθμό αλλά και σε επάρκειατων επαγγελματιών υγείας και στη βάση των συνεχώς μεταβαλλόμενων αναγκών όπως η δυνατότητα του ατόμου να εργαστεί περισσότερα χρόνια, ο τρόπος συμμετοχής των ηλικιωμένων στην κοινωνία, ο τρόπος επίδρασης της γήρανσης του πληθυσμού στην οικογένεια και τα επίπεδα υγείας των γυναικών.

Όλα αυτά συνδέονται άμεσα τόσο με το ζήτημα της ασφάλειας των ασθενών όσο και της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας υγείας.

Με την αποτίμηση της ποιότητας της φροντίδας, που γίνεται μέσω δεικτών  (δομών, διαδικασιών και αποτελεσμάτων) διασφαλίζονται τα επίπεδα υγείας των πολιτών όσο και η αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των επαγγελματιών υγείας. Όπως διαπιστώνεται, στην Κύπρο δεν υπάρχει συστηματική συλλογή και ανάλυση τέτοιων πληροφοριών και προς υποστήριξη τούτου τίθενται τα πιο κάτω ερωτήματα:

• Πως και από ποιον εξετάζονται οι δείκτες διαδικασιών, αναφορικά με την πορεία του ασθενή στο σύστημα;
• Πως προσεγγίζονται οι ενέργειες σε σχέση με την αντιμετώπιση του ώστε να διαφανεί η βελτίωση, η σταθεροποίηση ή, η επιδείνωση της κατάστασης του;
• Πως αναλύονται, από ποιον και πως αξιοποιούνται παράμετροι όπως το διάστημα μεταξύ διάγνωσης και θεραπείας, ο χρόνος ανάρρωσης, η τυπολογία και η μορφή των παρεμβάσεων (ιατρικών και νοσηλευτικών);

ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ πως λειτουργεί προς όφελος της βελτίωσης ή αποκατάστασης της υγείας του πολίτη το Ολοκληρωμένο Πληροφορικό Συστήμα του ΓΕΣΥ (Integrated Health Care Information System).

Επιπρόσθετα, θα ήταν καλό μέσα στα πλαίσια λειτουργίας του Γε.Σ.Υ να δημιουργηθούν μηχανισμοί διάχυσης της γνώσης προς όλους τους επαγγελματίες υγείας σε όλα τα θέματα που σχετίζονται με τη φροντίδα και με σχετική αξιοποίηση της τεχνολογίας προκειμένου η συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων να είναι κλινικά τεκμηριωμένη και οικονομικά αποδοτική (π.χ πρόσβαση στα δεδομένα του φακέλου από τους ΕΥ).

Κάποια σημαντικά ζητήματα και σύγχρονες προκλήσεις στις οποίες θα πρέπει να εγκύψουν με σοβαρότητα όλοι οι αρμόδιοι φορείς (Υ.Υ, Ο.Α.Υ, Ο.Κ.Υπ.Υ κ.α) είναι

• Οι μελλοντικές ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό στον τομέα της υγείας.
• Το μείγμα ικανοτήτων και η μετατόπιση καθηκόντων (skill mix & task shifting).
• Η δια βίου μάθηση και η συνεχής επαγγελματική ανάπτυξη.
• Η βελτίωση των συνθηκών εργασίας και η ενδυνάμωση του ανθρώπινου  δυναμικού μέσα από καλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες, υποστήριξη, ευκαιρίες και πόρους.
• Η εφαρμογή σύγχρονων μοντέλων διοίκησης με αξιοποίηση των γνώσεων και εμπειριών κατάλληλων στελεχών και επιστημόνων στις δομές t;oso του Ο.Α.Υ όσο και του Ο.Κ.Υπ.Υ στη βάση διάφανων και δημοκρατικών διαδικασιών (π.χ διευθυντικές ομάδες, επιστημονικές επιτροπές και συμβούλια).

Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη και τα «διδάγματα» από την πανδημία, αν δεν υπάρξει δραστική υιοθέτηση πολιτικών και πρακτικών με αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων μας, δεν θα επιτύχουμε τους Στόχους Αειφόρου Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals – SDGs) των Ηνωμένων Εθνών.

Οι έρευνες δείχνουν ότι η φροντίδα με επίκεντρο τον ασθενή μειώνει το κόστος και συμβάλλει στη διαχείριση της ζήτησης. Συγκεκριμένα συνδέεται με:

• Μειωμένη διάρκεια παραμονής στο νοσοκομείο.  

• Λιγότερες επισκέψεις σε τμήματα επειγόντων περιστατικών και εισαγωγές.

• Μειωμένες επισκέψεις για εξειδικευμένη φροντίδα.

• Λιγότερες εργαστηριακές εξετάσεις και επεμβατικές διαδικασίες.

• Πρώιμη παρέμβαση λόγω αναγνώρισης προηγούμενων παροξυσμών της νόσου.

• Βελτιωμένους χρόνους έναρξης κατάλληλης θεραπείας.

• Αύξηση συμπεριφορών αυτοφροντίδας και αυτοδιαχείρισης.

• Αυξημένη συμμόρφωση στα προγράμματα θεραπείας και διαχείρισης των φαρμάκων.

*Πρόεδρος ΠΑΣΥΝΜ