Το Αιγαίο έχει τεράστια σημασία για τους Έλληνες. Υπήρξε η κοιτίδα του ελληνικού πολιτισμού. Στο Ιωνικό Δωδεκάπολο και στα Άβδηρα (που δημιουργήθηκαν από ανυπότακτους Ίωνες) ο Άνθρωπος έκανε την μεγαλύτερη επανάσταση στην ιστορία του μετά το σήκωμα του πιθήκου στα δύο πόδια. Εδώ βρίσκουμε, για πρώτη φορά στην Ιστορία, σε γραπτό κείμενο, τη λέξη Ελευθερία (Ιλιάδα), εδώ ανακαλύφθηκε ο Λόγος και ευδοκίμησε η Πόλις, εδώ ο Ηράκλειτος ανακάλυψε τη διαλεκτική και έθεσε τα θεμέλια της φιλοσοφίας και σχεδόν όλης της νεώτερης επιστήμης, εδώ διατυπώθηκε η πρώτη ατομική θεωρία και μπήκαν οι βάσεις της ιατρικής, εδώ προετοιμάστηκε το αξεπέραστο πάντα θαύμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.

Πίσω από το διάβημα των πιο πρωτοπόρων από τους αρχαίους Έλληνες βρίσκεται το ηθικό τους υπόβαθρο και το θάρρος τους, που τους επέτρεψε να σκεφτούν, να πουν και να κάνουν αυτό που σκέφτηκαν, είπαν και έκαναν. Για αυτό και χαρακτηρίζεται από την ενότητα της μεθόδου τους (διαλεκτική), των ιδεών τους για τον κόσμο (ιωνική φυσική φιλοσοφία, ατομική θεωρία κλπ.) και των ιδεών τους για το πολίτευμα (άμεση δημοκρατία). Ο εισηγητής της ατομικής θεωρίας Δημόκριτος υπήρξε ο δάσκαλος του θεωρητικού της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, του Πρωταγόρα, που υπήρξε και δάσκαλος του ηγέτη της, του Περικλή.

Το Αιγαίο είναι μοναδικό κλιματικό, αισθητικό, ιστορικό, αρχαιολογικό και πολιτιστικό μνημείο όλης της ανθρωπότητας, που η Ιστορία “ανέθεσε” τη φύλαξή του και την παράδοσή του στις επόμενες γενιές στον ελληνικό λαό.

Η Ελλάδα είναι κράτος-πολιτισμός και μόνο ως τέτοιο μπορεί να υπάρξει (να ευχαριστήσω τον φίλο Πέτρο Παπακωνσταντίνου γιατί χρησιμοποίησε πρόσφατα, τον όρο αυτό, σε μια συζήτησή μας, προσφέροντάς μου έτσι ένα κλειδί, που επιτρέπει να συμπεριλάβουμε καλύτερα την κληρονομιά της ιστορίας και του πολιτισμού στην αντίληψή μας για τα κράτη και για τις σχέσεις μεταξύ τους).

Ο πολιτισμός που φέρει η Ελλάδα, έστω και με το όνομά της μόνο, είναι το διαβατήριό της σε έναν πολύ τρικυμισμένο κόσμο, είναι το δικό της “στρατηγικό βάθος” και η τελευταία της ασπίδα.

Για αυτό το Αιγαίο είναι η ψυχή της Ελλάδας, για αυτό δεν μπορεί να υπάρχει Ελλάδα χωρίς το Αιγαίο, τη Θράκη και την Κύπρο. Τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο είναι άλλωστε ένα από τα τελευταία εναπομείναντα στοιχεία εθνικής κυριαρχίας της χώρας και του ελληνικού λαού, οφείλουν επομένως να διατηρηθούν ως κόρη οφθαλμού, γιατί λαοί που χάνουν το κράτος τους, κινδυνεύουν να χαθούν και οι ίδιοι στο τέλος.

Και μόνο η σκέψη ότι μπορεί να γίνει στο αρχιπέλαγος αυτό εξόρυξη υδρογονανθράκων, με τους κινδύνους που αναγκαστικά συνεπάγεται, δείχνει τον βαθμό αποσύνθεσης και παρακμής του ελληνικού πολιτικού συστήματος και, ευρύτερα, της λεγόμενης “ελίτ”.

Αν κάποτε αυτή η χώρα ευτυχήσει να μη διοικείται από μεταμφιεσμένους κανιβάλους, το Αιγαίο θα μπορούσε να γίνει πολύ μεγάλης σημασίας οικονομικός πόρος και παγκόσμιας εμβέλειας κέντρο της επιστήμης, της τέχνης και της οικολογίας, όχι προσβάλλοντας, αλλά διατηρώντας και αναδεικνύοντας τα κλιματικά, αισθητικά, ιστορικά, εθνολογικά και κοινωνικά του χαρακτηριστικά.

Επειδή συνιστά προέκταση των Στενών, ο έλεγχος του Αιγαίου συνιστά, για όποιον τον έχει και τον ασκεί, σοβαρό, παγκόσμιας σημασίας, γεωπολιτικό πλεονέκτημα.

Το Αιγαίο θα μπορούσε να παίξει σπουδαίο ρόλο αν μπορέσει αυτή η χώρα να επιβιώσει, να ακμάσει ξανά και ίσως να πραγματοποιήσει το όραμα του Μίκη για μια ουδέτερη Ελλάδα, φάρο του πολιτισμού και για αυτό πανίσχυρη.

Ο Ελληνοτουρκικός Ψυχρός Πόλεμος

Στο Αιγαίο μαίνεται ένας ψυχρός ελληνοτουρκικός πόλεμος μετά το 1973, που συνδέεται ασφαλώς στενά, οργανικά, και με τα ζητήματα της Θράκης και με το Κυπριακό. Τα θεμέλια του μπήκαν ήδη από το 1955.

Η αρχική αιτία του ήταν η προσπάθεια των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας και του Ισραήλ να ελέγξουν πλήρως, αν όχι να απορροφήσουν την Κύπρο, εισάγοντας στην εξίσωση του Κυπριακού τον τουρκικό εθνικισμό και πιέζοντας δι’ αυτού και τους Ελληνοκύπριους και την Ελλάδα, κάτι που άρχισε να γίνεται ήδη με την αγγλοαμερικανική ενθάρρυνση προς το τουρκικό πογκρόμ των Ελλήνων της Πόλης το 1955.

Στην πορεία βέβαια, η ελληνοτουρκική διαμάχη απέκτησε τη δική της, εν μέρει αλλά ποτέ πλήρως αυτόνομη δυναμική, νέες διεκδικήσεις ηγέρθησαν, νέα ζητήματα δημιουργήθηκαν που κάνουν πρακτικά σχεδόν αδύνατη σήμερα, υπό τις υπάρχουσες και προβλέψιμες συνθήκες, την επίλυση των ζητημάτων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (όπως και Κύπρου). Αν τουλάχιστο δεν εννοούμε ως επίλυση την παραχώρηση ελληνικών εδαφών και σημαντικών κυριαρχικών δικαιωμάτων ή τη διάλυση του κυπριακού κράτους.

Αυτό ισχύει και παρά το γεγονός ότι οι παραμένουσες διαφορές μπορούν, σε δεδομένες συνθήκες, να χρησιμοποιηθούν από τρίτες δυνάμεις για να προκαλέσουν σύγκρουση. Όπως μας ενημέρωσε μια μέρα ο υπουργός Άμυνας φτάσαμε τρεις φορές το περασμένο καλοκαίρι στα πρόθυρα σύγκρουσης. Τότε, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε δεχθεί εισηγήσεις να εγκρίνει πράγματα που ένας Θεός ξέρει πού θα οδηγούσαν όλο το τρίγωνο Ελλάδα-Κύπρος-Τουρκία.

Και αυτό είναι που κάνει εξαιρετικά σημαντική τη διαχείριση των ελληνοτουρκικών διαφορών. Είναι ένας τομέας όπου τα γνωστά σε όλους, τραγικά χαρακτηριστικά του πολιτικού και κρατικού συστήματος και, συνολικά, της αποκαλούμενης “ελίτ” της Ελλάδας, εύκολα μπορούν να προκαλέσουν, και από μόνα τους ακόμα, μεγάλες καταστροφές.

Το δικαίωμα επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων

Κεντρική θέση στο πλέγμα των ελληνοτουρκικών διαφορών έχει το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών μας υδάτων στα 12 μίλια, που αποκτήσαμε ήδη στη δεκαετία του 1990, με τη θέση σε ισχύ της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Η Αθήνα δεν χρησιμοποίησε το δικαίωμά της αυτό, αλλά με δήλωσή της, επιφυλάχθηκε του δικαιώματός της να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα όποτε εκείνη το κρίνει σκόπιμο.

Η Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, με απόφασή της χαρακτήρισε “αιτία πολέμου” την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων, καθιστώντας, με δεδομένο τον τρόπο που λειτουργεί το τουρκικό κράτος, πολιτικά υποχρεωτικό για οποιαδήποτε κυβέρνηση κυβερνά την Τουρκία, όχι ειδικά τον Ερντογάν, αν όχι να πάει σε πόλεμο, πάντως να αντιδράσει πολύ έντονα σε τυχόν επέκταση των χωρικών υδάτων.

Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που αρχής γενομένης από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις από το 1995 μέχρι σήμερα δεν άσκησαν το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια. Ακόμα και σε περιόδους που η Ελλάδα ήταν σε απείρως καλύτερη κατάσταση από σήμερα και το ίδιο συνέβαινε και με τον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ούτε η Ελλάδα γνώρισε σοβαρότερους πολιτικούς από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου μετά το 1996.

Ο πραγματικός λόγος που ορισμένοι εγείρουν θέμα επέκτασης των χωρικών υδάτων σήμερα, και “προετοιμάζουν” κατάλληλα την κοινή γνώμη, δεν είναι η δύναμη αλλά, αντίθετα, η φοβερή αδυναμία της χώρας, που την έχει καταστήσει πιο εξαρτημένη από ποτέ άλλοτε από ξένα κέντρα αποφάσεων, περιλαμβανομένων και κέντρων που θέλουν για δικούς του σκοπούς να υποδαυλίσουν την ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Η συμφωνία της Μαδρίτης

Το ελληνικό κράτος υπονόμευσε σοβαρά το ίδιο τα δικαιώματα που του παρείχε η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας όταν η ελληνική κυβέρνηση υπέγραψε τη Συμφωνία της Μαδρίτης, με την οποία αναγνώρισε τη νομιμότητα της επίκλησης “ζωτικών” πέραν των νομίμων συμφερόντων και δεσμεύτηκε να μην προχωρήσει σε μονομερείς ενέργειες στο Αιγαίο.

Η συμφωνία αυτή υπεγράφη από την κυβέρνηση Σημίτη με Υπουργό Εξωτερικών τον Πάγκαλο. Όταν λίγο μετά αυτή την υπογραφή επισκέφθηκα στο γραφείο του τον τότε υφυπουργό Εξωτερικών, αείμνηστο Γιάννο Κρανιδιώτη, προς το τέλος μιας πολύ φιλικής συζήτησης, τον ρώτησα γιατί αναγνώρισε η Ελλάδα ζωτικά δικαιώματα της Τουρκίας στο Αιγαίο. Τότε, η όψη του σκοτείνιασε ξαφνικά και η έκφρασή του άλλαξε εντελώς απότομα: “Εμείς λέγαμε νόμιμα, οι Τούρκοι ζωτικά, είπε η (υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ) Ολμπράιτ βάλτε και τα δύο να τελειώνουμε”.

Οι βάρβαροι υποτάσσονται στους Έλληνες “δια το μη δύνασθαι την ου συλλαβήν λέγειν”, γιατί δεν μπορούν να πουν Όχι, έλεγαν οι Αρχαίοι.

Τα νόμιμα δικαιώματα υπάρχουν αφ’ εαυτών και συμφέρουν την Ελλάδα. Προσθέτοντας τα ζωτικά συμφέροντα, νομιμοποιείς τη χρήση τους για να περιορίσεις τα νόμιμα δικαιώματα. Υπογράφοντας επιπλέον την δέσμευση αποφυγής μονομερών ενεργειών καθιστάς την Τουρκία νομίμως συναποφασίζουσα την άσκηση των δικαιωμάτων που σου έδωσε αυτοτελώς, χωρίς να την εξαρτήσει από τη συγκατάθεση τρίτων, το διεθνές δίκαιο.

Η συμφωνία της Μαδρίτης δεν αναίρεσε, αλλά πάντως υπονόμευσε σοβαρά τη διεθνή νομική θέση της Ελλάδας στο ζήτημα της επέκτασης των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο, το δικαίωμά της δηλαδή να ανακηρύξει μονομερώς τα χωρικά της ύδατα και προσέφερε σημαντικά νομικο-πολιτικά όπλα στην Τουρκία.

Βεβαίως μια κυβέρνηση, αν επιθυμεί να το κάνει, μπορεί να βρει ενδεχομένως κάποια αιτία ή κάποιο πρόσχημα να καταγγείλει αυτή τη συμφωνία. Οπωσδήποτε όμως η ύπαρξή της περιπλέκει σοβαρά την υπόθεση της μονομερούς ανακήρυξης και νομικά και πολιτικά, ενώ ασφαλώς θα ληφθεί υπόψιν η αναγνώριση από την Ελλάδα της νομιμότητας ζωτικών τουρκικών συμφερόντων από οποιοδήποτε διαιτητικό ή διεθνές δικαστικό όργανο.

Οι διεθνείς συμφωνίες που συνάπτουν οι κυβερνήσεις των κρατών δεσμεύουν σε μεγάλο βαθμό τα κράτη. Δεν είναι εσωτερικές νομοθετικές πράξεις που εύκολα και άνευ ιδιαιτέρων εξηγήσεων μπορούν να μεταβάλλουν κατά το δοκούν κυβερνήσεις, ακόμα και υπουργοί, ιδίως όταν τα κράτη τους είναι μάλλον ανυπόληπτα.

Να προσθέσουμε και κάτι ακόμα. Ο γράφων ανήκει στους ελάχιστους δημοσιογράφους που άσκησαν πολύ σκληρή κριτική στην κυβέρνηση Σημίτη και σε αυτό και σε πολλά άλλα θέματα της εξωτερικής της πολιτικής.

Η συντριπτική πλειοψηφία των εσχάτως πολλαπλασιασθέντων, όπως τα μανιτάρια μετά τη βροχή, “τουρκοφάγων”, “νεοπατριωτών” και “νεοεθνικοφρόνων”, μερικοί από τους οποίους μας καλούν τώρα να ασκήσουμε αύριο το δικαίωμα επέκτασης στα 12 μίλια, μην τυχόν το χάσουμε, ήταν άφαντοι τότε που γίνονταν αυτά, μερικοί μάλιστα υποστήριξαν ενθέρμως την εξωτερική πολιτική του λεγόμενου εκσυγχρονισμού. Φαίνεται έχουν αλλάξει κάπως οι αέρηδες που φυσάνε πάνω από την περιοχή μας, άλλαξαν και αυτοί. Φαίνεται επίσης ότι αυξήθηκε και η ζήτηση “εθνοπρεπών ιδεών” προς πώληση σε έναν προδομένο και ταπεινωμένο λαό.

Στο το επόμενο άρθρο μας θα εξηγήσουμε γιατί θα ήταν πολύ μεγάλο σφάλμα με μεγάλες στρατηγικές συνέπειες τόσο η μονομερής επέκταση των ελληνικών χωρικών, όσο και μια συμφωνία με την Τουρκία για το θέμα αυτό (η μία παραπομπή του στη Χάγη).

31 Μαΐου 2021