«Η καρδιά σου

                                      είναι πολύ μικρή για να χωρέσει

                                      τόσους πολλούς ανθρώπους»                                    

 

                                      ( στίχος από τραγούδι των Κίτρινων Γιλέκων που απευθύνεται στον Μακρόν)

 

                                  «Δεν είμ’ εγώ σπορά της Τύχης

                                   ο πλαστουργός της νιας ζωής

                                   Εγώ είμαι τέκνο της Ανάγκης

                                   κι ώριμο τέκνο της Οργής…

 

                                      …Άκου, πως παίρνουν οι αγέρες

                                      χιλιάδων χρόνων τη φωνή!

                                      Μέσα στο λόγο το δικό μου

                                      όλ’ η ανθρωπότητα πονεί…»

                                         (Κώστα Βάρναλη, Ο Οδηγητής)

 

Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

 

Το βράδυ της 14ης Ιουλίου 1789, ο Δούκας Λα Ρουσεφουκώ-Λιανκούρ ξύπνησε τον Βασιληά Λουδοβίκο 16ο για να τον ενημερώσει για την κατάληψη της Βαστίλλης.

 

Μα είναι εξέγερση; διερωτήθηκε ο Βασιληάς.

‘Όχι Κύριε, είναι επανάσταση, του απάντησε ο Δούκας.

 

Τα όσα εξελίσσονται σήμερα στη Γαλλία, συνιστούν πιθανώς το σημαντικότερο πολιτικό γεγονός στην ευρωπαϊκή ήπειρο μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής ‘Ενωσης,πριν από σχεδόν τριάντα χρόνια.

Πρόκειται για την πιο ριζική, πιο βαθιά και πιο δυναμική αμφισβήτηση της σύγχρονης μορφής του ευρωπαϊκού καπιταλισμού, που έχει εμφανισθεί εδώ και δεκαετίες, τόσο από την άποψη του τρόπου – της άμεσης, μαζικής δράσης του λαού, των «μαζών», της δραματικής εισόδου τους στο ιστορικό προσκήνιο – όσο και από την άποψη του βάθους της εξέγερσης, όπως αντανακλάται ήδη στα αιτήματά της που θέτουν ευθέως θέμα πολιτικού και, εμμέσως πλην σαφώς, κοινωνικού καθεστώτος. (*)

Πρέπει να ξαναγυρίσουμε στην περίοδο 1965-85, για να ξαναβρούμε αντίστοιχου βάθους και μαζικότητας επαναστατικά κινήματα στην Ευρώπη.

Δηλαδή στις γενικές επαναστατικές απεργίες στη Γαλλία και την Ιταλία (1968-69), στην ‘Ανοιξη της Πράγας (1968), στην Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία (1974-75), στην επανάσταση της Αλληλεγγύης στην Πολωνία (1979-81) και, ίσως, σε μικρότερο βέβαια βαθμό, την μακρά, μαχητική απεργία των Βρετανών ανθρακωρύχων (1984-85).

Σε κινήματα δηλαδή που όλα, με τον τρόπο τους και παρά τις μεταξύ τους διαφορές, μετέβαλαν βαθιά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, αλλά και που όλα χαρακτηρίστηκαν από την άμεση δράση του λαού και από την αμφισβήτηση των θεμελίων της οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης και του συστήματος εξουσίας στις χώρες που εκδηλώθηκαν.

Και που όλα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αλλά χωρίς καμιά εξαίρεση, συνοδεύτηκαν από αιτήματα σε βάθος εκδημοκρατισμού της κοινωνίας, αυτοδιαχείρισης, συμμετοχής των ίδιων των ανθρώπων στη διακυβέρνηση.

Μια πορεία που ανεκόπη αργότερα, με τη συνθηκολόγηση των Σοσιαλιστών του Μιτεράν, τους θριάμβους του Νεοφιλελευθερισμού στην καπιταλιστική Ευρώπη, την κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος και τις «αντεπαναστάσεις» της Αν. Ευρώπης. «Αντεπαναστάσεις» που έγιναν μεν με «δημοκρατικά» συνθήματα, αλλά δεν κατέληξαν παρά στην παράδοση της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας από τις «σοσιαλιστικές» γραφειοκρατίες στον δημοκρατικοφανή αυταρχισμό ολιγαρχικών και συχνά μαφιόζικων ελίτ, «κοινωνικών δαρβινιστών» στην υπηρεσία του Διεθνούς Κεφαλαίου και των ΗΠΑ.

Τα Κίτρινα Γιλέκα μοιάζουν, επί της ουσίας, όχι επί των … χρωμάτων, ή των «ιδεολογιών», να ξαναπιάνουν τώρα με τον τρόπο τους τα βασικά, θεμελιώδη αιτήματα των ευρωπαϊκών λαών την περίοδο 1965-85,  και το κάνουν στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν μια πολιτική καταστροφής της γαλλικής κοινωνίας και ιδίως των πιο λαϊκών στρωμάτων της.

Και φυσικά το κάνουν σε πολύ διαφορετικές από εκείνη την περίοδο τόσο «αντικειμενικές», όσο και «υποκειμενικές» συνθήκες, τόσο στην Ευρώπη, όσο και παγκοσμίως.

Γαλλική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομική κρίση

Η γαλλική επανάσταση, όπως νομίζουμε είναι πιο σωστό να τη χαρακτηρίσουμε, γιατί δεν πρόκειται για απλή εξέγερση, όπως θα επιχειρήσουμε να δείξουμε στη συνέχεια, είναι το άμεσο προϊόν της πολύπλευρης, πολυσύνθετης «ευρωπαϊκής» κρίσης, που προέκυψε ως συνέπεια τόσο της βαθειάς οικονομικής κρίσης στην οποία μπήκε και παραμένει ο παγκόσμιος καπιταλισμός το 2008, της τρίτης τόσο βαθειάς στην ιστορία του, όσο και του τρόπου που έχει φτιαχτεί και λειτουργεί η Ευρωπαϊκή ‘Ενωση.

‘Εχει μεγάλη σημασία να διαγνώσουμε σωστά την γενεσιουργό αιτία της κρίσης, αμφότερους τους παράγοντες που την προκάλεσαν. Γιατί αν αίφνης, θεωρήσει κάποιος ότι όλο το πρόβλημα οφείλεται στο ευρώ και την ΕΕ, αγνοώντας τη δομική κρίση του σύγχρονου παγκόσμιου καπιταλισμού, τότε θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μια χώρα θα φύγει από κει και θα λύσει όλα τα προβλήματα. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι, αν χρειάζεται να το κάνει για να σωθεί, δεν θα πρέπει να το επιχειρήσει. Σημαίνει όμως ότι πρέπει να έχει συνείδηση ότι, φεύγοντας, θα βρεθεί και πάλι αντιμέτωπη με όλες τις δυσκολίες του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού και της δύναμης του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Είναι ορθή η κριτική της ΕΕ που ασκείται από διάφορες πλευρές. Το κύριο πολιτικό πρόβλημα όμως δεν είναι αυτό. Είναι το ποιά θα είναι η αυριανή ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων και πως η τάξη που θα εγκαθιδρυθεί μετά την παρούσα ΕΕ θα είναι καλύτερη και όχι χειρότερη από τη σημερινή και ποια είναι η πολιτική και η στρατηγική που, από τώρα, στα πλαίσια ακόμα της υπαρχούσης ΕΕ, θα εξυπηρετήσει την αντικατάστασή της σε καλύτερη κατεύθυνση.

Κι αυτό γιατί μπορεί όντως μια ευρωπαϊκή χώρα, ιδίως μια χώρα μεσαίου μεγέθους, όπως αίφνης η Γαλλία, να αρχίσει μια πορεία απελευθέρωσης από τα δεσμά του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, αλλά καμία, ούτε η πιο ισχυρή από τις ευρωπαϊκές δεν θα είναι εύκολο να το καταφέρει τελικά και μακροχρόνια μόνη της.

Να σημειώσουμε ότι η διεθνής πτυχή της γαλλικής εξέγερσης δεν έχει μόνο μακροχρόνια, έχει ζωτική βραχυχρόνια  σημασία. Η νίκη ή η ήττα του κινήματος των Κίτρινων Γιλέκων θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό και από τη δυνατότητά του να επεκταθεί και να βρει άμεσα συμπαράσταση στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Αντίστροφα, ολόκληρη η ευρωπαϊκή κατάσταση θα επηρεαστεί άμεσα και πολύ αποφασιστικά από το τι θα συμβεί τις επόμενες εβδομάδες και τους επόμενους μήνες στη Γαλλία.

Δεν έχουμε δει όμως μέχρι τώρα τις δυνάμεις που θέλουν να αποκαλούνται «ριζοσπαστικές αριστερές» στην Ευρώπη, από την αριστερά του Λίνκε στην αριστερά των Εργατικών, και όλους τους υπόλοιπους, να συνειδητοποιούν τη ζωτική σημασία των όσων συμβαίνουν στη Γαλλία, να τροποποιούν αντίστοιχα τη δράση τους, να δίνουν την πρώτη προτεραιότητα στο ζήτημα της οργάνωσης της συμπαράστασης στον γαλλκό λαό, αλλά και της μίμησής του, με τους κατάλληλους σε κάθε χώρα τρόπους. Δεν τους είδαμε να επιχειρούν τη σύμπηξη ενός εναίου ευρωπαϊκού μετώπου, προγραμματικά, πολιτικά, οργανωτικά, όχι μόνο των δυνάμεων της ριζοσπαστικής αριστεράς, αλλά και του συνόλου των δυνάμεων που θα ήταν διατεθειμένες να δεσμευτούν ειλικρινά και να παλέψουν εναντίον της ολοκληρωτικής δικτατορίας του Χρηματιστικού Κεφαλαίου στην Ευρώπη.

Αυτό που κυρίως βλέπουμε είναι διάφορες ομάδες, κόμματα, επίδοξους ηγέτες με συνήθως πολύ μεγάλη και μάλλον αδικαιολόγητη ιδέα για τον εαυτό τους, νάρκισσους  «σταρ» της «διεθνούς αμφισβήτησης», προβεβλημένους «διανοούμενους του αυτονόητου» που, τη στιγμή που έχει ξεσπάσει η μαγαλύτερη επανάσταση στην Ευρώπη εδώ και πενήντα χρόνα, κάνουν ο καθένας μικρο-κομματικούς εκλογικούς υπολογισμούς ενόψει ευρωεκλογών, που και αυτοί άλλωστε οι υπολογισμοί θα αποδειχθούν άνευ σημασίας σε μια Ευρώπη που θα συγκλονίζεται όλο και πιο πολύ από την κρίση της.

‘Αμεσο αποτέλεσμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, που ξεκίνησε το 2008, και όχι μόνο, η ευρωπαϊκή κρίση μας έδωσε, πριν από τα τωρινά γεγονότα στη Γαλλία, την καταστροφή και την «προδομένη εξέγερση» της Ελλάδας, τους Αγανακτισμένους και τους Ποδέμος της Ισπανίας, την κυβέρνηση της αριστεράς στην Πορτογαλία, το Brexit και την άνοδο της ριζοσπαστικής και άκρας δεξιάς στην Ιταλία, την άνοδο του AfD στη Γερμανία, τον «κλινικό θάνατο» της γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας και του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, την άνοδο της Λεπέν και του Μελανσόν στη Γαλλία.

Τώρα όμως περάσαμε ήδη στη Γαλλία σε ανώτερο στάδιο, γιατί εκεί συνέβησαν δύο γεγονότα θεμελιώδους σημασίας. Ο γαλλικός λαός, αφού ήλπισε μάταια επί δεκαετίες σε κάποια καλυτέρευση μέσω των διαδικασιών εκλογών και δημοψηφισμάτων, πέρασε στη φάση της άμεσης δικής του δυναμικής και μαζικής κινητοποίησης. Δεύτερο, έθεσε για πρώτη φορά ευθέως θέμα πολιτικού και, εμμέσως πλην σαφώς, κοινωνικού καθεστώτος.

Σε κανένα από τα ζητήματα που έθεσαν οι ‘Ελληνες, οι Ισπανοί, οι Βρετανοί, οι Ιταλοί και, ακόμα περισσότερο τώρα οι Γάλλοι, δεν έχουν την παραμικρή απάντηση στη διευθύνουσα  σήμερα την Ευρώπη χρηματιστική ολιγαρχία και οι πολιτικοί και γραφειοκράτες-υπάλληλοί της.

Για τον λόγο ακριβώς αυτό, αλλά και για άλλους που θα εξηγήσουμε, η γαλλική κρίση δεν είναι παρά η αρχή μόνο γεγονότων, των οποίων ασφαλώς δεν μπορούμε τώρα να προβλέψουμε και να προδιαγράψουμε τη συνέχεια και τους σταθμούς από τους οποίους θα διαβούν, ή που θα καταλήξουν, αλλά που μπορούμε από τώρα να πούμε με σιγουριά ότι θα αλλάξουν ριζικά τη μορφή της Ευρώπης και του κόσμου.

Οι γαλλικές εξελίξεις όχι μόνο συμπίπτουν και εν μέρει αντανακλούν, αλλά και επηρεάζουν με τη σειρά τους, τη συνεχιζόμενη βαθειά κρίση της ΕΕ, που απειλεί τώρα την ίδια την ύπαρξή της. Σημειώνονται, πιθανότατα, στις παραμονές ενός νέου παροξυσμού της οικονομικής κρίσης του 2008, στο περιβάλλον της οποίας πάντα κινούμεθα, παροξυσμός απέναντι στον οποίο τα κράτη έχουν σήμερα πολύ λιγότερα μέσα για να αμυνθούν απ’ότι το 2008.

Και σα να μην έφταναν όλα αυτά, έχουμε ένα γενικό διεθνές περιβάλλον ταχύτατης επιδείνωσης όλων των διεθνών προβλημάτων, επανεμφάνισης του πυρηνικού κινδύνου, αλλά και σχεδόν βεβαιότητας ενός κλιματικού τέλους της ανθρωπότητας, αν δεν παρθούν άμεσα πολύ ριζοσπαστικά μέτρα, που ξεπερνάνε πολύ τα όρια και τις δυνατότητες του υπάρχοντος οικονομικού, κοινωνικού και διεθνούς συστήματος.

Ρεαλισμός και Ρομαντισμός

Τις προάλλες ένας φίλος, με συμπάθεια και τακτ είναι αλήθεια, μου προσήψε ένα είδος «επαναστατικού ρομαντισμού» αναφερόμενος στο τελευταίο άρθρο μου για τη Γαλλία. Αφήνω κατά μέρος ότι, από τη συζήτηση που είχαμε, διαπίστωσα αμέσως ότι αγνοούσε όλες τις βασικές πληροφορίες για το θέμα, ακόμα και το ποια είναι σήμερα τα βασικά αιτήματα των Γιλέκων. Εξελάμβανε ως πραγματικότητα, βοηθούμενος είναι αλήθεια και από το τι δεν μας λένε τα Μέσα μας, όχι αυτό που συμβαίνει στη Γαλλία, αλλά αυτό που θεωρούσε ο ίδιος πιθανό να συμβαίνει!

Ζώντας στην Ελλάδα νόμιζε ότι και στη Γαλλία συμβαίνει ότι συνέβη τόσο συχνά και με τους δικούς μας πολιτικούς, που πετάνε μια επαναστατική «παπάρα» για να μαζέψουν ψήφους. Και ήθελε με το ζόρι να «προσαρμόσει» το γαλλικό κίνημα στη σημερινή ηθική και πνευματική εξαθλίωσή μας, αποτέλεσμα και της συντριπτικής ήττας μας το 2015 και του τρόπου που επήλθε. ‘Ισως μέσα του, τον ενοχλούσε να συγκρίνει το νυν μεγαλείο ενός επαναστατημένου λαού με την ταπεινωμένη σήμερα, τη δική μας, άθλια και ραγιάδικη ατομική, κοινωνική και εθνική ύπαρξη.

Το σπουδαίο όμως ήταν άλλο και του τόπα. Ρομαντισμός δεν είναι να ελπίζει κανείς στην είσοδο των ανθρώπων και των λαών στο προσκήνιο του ιστορικού γίγνεσθαι. Το έκαναν στο παρελθόν, μπορούν άρα και να το κάνουν στο μέλλον. Ρομαντισμός και σχεδόν εγκληματική αυταπάτη είναι να πιστώνει κανείς αυτούς που σήμερα κυβερνούν τον κόσμο με τη δυνατότητα να αποτρέψουν την καταστροφή του Ανθρώπου!

Ρεαλιστικά, η μόνη πιθανότητα να σωθεί η ανθρωπότητα, είναι να κινητοποιηθεί η ίδια συνειδητά για τον σκοπό αυτό και να το κάνει μάλιστα πολύ γρήγορα.

Το σύνθημα «Η φαντασία στην Εξουσία» του Μάη του 1968, είναι σήμερα ο μόνος δυνατός ρεαλισμός. Η «επανάσταση», υπό την έννοια της ριζικής μεταβολής του κρατούντος συστήματος, όπως και αν επέλθει, είναι όρος επιβίωσης της ανθρωπότητας, κάτι που δεν διδάσκουν τώρα οι κοινωνικές και φιλοσοφικές θεωρίες και ιδεολογίες,  ή η Ηθική μας, το προσδιορίζει η ανελέητη σαφήνεια και ακρίβεια των μαθηματικών και φυσικών εξισώσεων της κλιματικής επιστήμης.

Οι μεγάλες επαναστάσεις προκύπτουν άλλωστε συχνά όταν κανείς δεν τις περιμένει. Δεν τις περιμένει γιατί ακριβώς ένα σύστημα έχει «ολοκληρωθεί», έχει «κλείσει», δεν έχει αφήσει κανένα τρόπο «μεταρρύθμισης», «αυτοδιόρθωσης».  Αυτό ακριβώς όμως που τις κάνει να φαίνονται αδιανόητες, είναι που τις κάνει και αναπόφευκτες.

Η παγκόσμια ανθρώπινη συνείδηση τα γνωρίζει αυτά, παρά τις διαρκείς προσπάθειες των εχόντων και κατεχόντων να τα διαγράψουν. Γι’ αυτό τιμάμε τη μνήμη των «χαμένων» της ιστορίας, του Χριστού και του Σπάρτακου, και δεν αποτίουμε φόρο τιμής σε αυτούς που τους σταύρωσαν, διασώζοντας τη δημόσια τάξη της εποχής τους.

Τότε ακριβώς, όταν το σύστημα έχει κλείσει, δεν επιτρέπει πια καμιά πρόοδο κι απειλεί με καταστροφή, τότε είναι που ο Θεός της Ανάγκης ξεθάβει και επιστρατεύει από το βάθος της ψυχής των απλών ανθρώπων, του μεγάλου «ανώνυμου» πλήθους, τις ηθικά ανώτερες ανθρώπινες ιδιότητες, την έμφυτη ροπή προς την Ελευθερία και την Αξιοπρέπεια, έκφραση της ανάγκης του θνητού όντος για νόημα στη ζωή του. Τότε είναι, στις προνομιακές στιγμές της Ιστορίας, που ο απλός λαός, χωρίς τα βαρίδια και τα φτιασιδώματα των επαγγελματιών της πολιτικής, της «διανόησης» και της επιστήμης, επιστρατεύει, για να λύσει τα προβλήματα που συναντά στο διάβα του, όπως κάνουν εδώ και ενάμισυ μήνα οι Γάλλοι, τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες του ανθρώπου, το Λόγο και τη Φαντασία.

‘Ολες οι επαναστάσεις μοιάζουν μεταξύ τους, αλλά και κάθε μία είναι διαφορετική. Ετούτη εδώ, που πασχίζει τώρα να βγει από την κοιλιά της μάνας της, της ευρωπαϊκής κρίσης δηλαδή, διαθέτει ένα ασύγκριτο πλεονέκτημα σε σχέση και με τη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση του 1789, σε σχέση και με τις τρεις ρωσικές επαναστάσεις του 1905 και του 1917. Ο λαός που επαναστάτησε τώρα έχει ασύγκριτα περισσότερα πνευματικά εφόδια και γνώσεις να στηριχτεί από ότι είχαν τότε οι Αβράκωτοι και οι Ρώσοι εργάτες. Διαθέτει επιπλέον και την εμπειρία των επιτευγμάτων, αλλά και των εκφυλισμών και τραγωδιών που συνόδευσαν όλα τα μεγάλα επαναστατικά κινήματα της Ιστορίας.

Αλλά το θέμα μας δεν μπορεί να ολοκληρωθεί με ένα άρθρο. Θα εξετάσουμε στο επόμενο πως οδηγήθηκαν οι Γάλλοι στη νέα τους επανάσταση και ποια είναι τα βασικά αιτήματα που συγκλίνουν, αιτήματα στο κέντρο των οποίων είναι η ΛαΙκή Κυριαρχία, η δυνατότητα του Λαού να ασκεί ο ίδιος την εξουσία ή, τουλάχιστο, να ελέγξει αποτελεσματικά την άσκησή της, μια νέα μορφή δηλαδή των βασικών προβλημάτων που έθεσαν, αλλά δεν μπόρεσαν να λύσουν ικανοποιητικά, η μεγάλη Γαλλική Επανάσταση του 1789, οι τρεις ρωσικές του 1905 και 1917 και πολλοί άλλοι ευρωπαϊκοί ξεσηκωμοί.

(*) Είναι δύσκολο να γράψει κανείς για τη Γαλλία στην Ελλάδα γιατί τα δυτικά ΜΜΕ – και τα ελληνικά που απλώς τα αναπαράγουν – έχουν κάνει ότι μπορούν, με μια ορισμένη επιτυχία είναι αλήθεια, για να υποτιμήσουν, να διαστρεβλώσουν και να κρύψουν τα γεγονότα στη Γαλλία και, κυρίως, το νόημά τους. Θέλουν να τα παρουσιάσουν ως κάποιες συνήθεις «ταραχές», όχι βεβαίως να αναδείξουν τους βαθύτερους λόγους που ο λαός μιας από τις σημαντικότερες χώρες της Ευρώπης έχει επαναστατήσει κατά του πολιτικού συστήματος που κυβερνά.

Η «Αυτοκρατορία του Χρήματος», που ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης και τους περισσότερους «διανοούμενους», τη «σφαίρα των Ιδεών», κατά τρόπο πρωτοφανή στην ιστορία του καπιταλισμού, έχει ζωτικό συμφέρον να το κάνει αυτό. Τρέμει την πιθανότητα ο «γαλλικός ιός» να μεταδοθεί εκτός Γαλλίας, όπως το 1789, το 1848 ή το 1968.

Και να ήθελαν άλλωστε να μεταδώσουν την πραγματική σημασία αυτών των διαδικασιών δεν θα μπορούσαν. Η δημοσιογραφία παρακολουθεί τη δημοκρατία στην πορεία προς τον θάνατο. ‘Εχουν απομακρύνει σχεδόν όλους τους δημοσιογράφους με γνώση και κριτική στάση που θα μπορούσαν να αναλύσουν και να περιγράψουν το νόημα μιας επανάστασης, όπως αυτή που τώρα συμβαίνει στη Γαλλία, στην προσπάθειά τους να ελέγξουν ασφυκτικά την ενημέρωση. Τα Μέσα σήμερα συχνά δεν επιλέγουν καν δημοσιογράφους της αρεσκείας τους, ζητάνε από τα κόμματα και τα οικονομικά συμφέροντα να «χρίσουν» αυτά και να διορίσουν «δημοσιογράφους».

Ο ασφυκτικός, ολοκληρωτικός έλεγχος της σφαίρας των ιδεών έχει οδηγήσει στην παραγωγή ενός στρώματος επαγγελματιών της «πολιτικής», της ιδεολογίας και της «διανόησης», επιστημόνων, διαφημιστών και δημοσκόπων, που έχουν καταλήξει να πιστεύουν και οι ίδιοι την προπαγάνδα τους και αδυνατούν σε μεγάλο βαθμό να αναλύσουν την πραγματικότητα, έστω κι όταν χρειάζεται για τα συμφέροντα που εξυπηρετούν.

‘Ισως γι’ αυτό η γαλλική Μοντ αποφάσισε να στείλει 70 επιστήμονες σε όλη τη Γαλλία, μπας και αυτοί καταλάβουν τι στο καλό συμβαίνει στη χώρα, πιθανώς την πολυπληθέστερη «δημοσιογραφική αποστολή» στην ιστορία!