Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

Η πανδημία του κορονοϊού προκάλεσε κατηγορίες για το ποιος είναι υπεύθυνος, μεταξύ Κίνας, ΗΠΑ και Ιράν, όπως και την εμφάνιση των αναπόφευκτων θεωριών συνωμοσίας. Ο προκαθήμενος μάλιστα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στη Σρι Λάνκα, από τη δική του πλευρά, απηύθυνε έκκληση στον ΟΗΕ να πραγματοποιήσει έρευνα για να διαπιστώσει ποιο κράτος “κατασκεύασε” τον ιό.

Επί όλων αυτών είναι μάλλον απίθανο να βρεθεί άκρη. Αυτό αντίθετα που η πανδημία του κορονοϊού μοιάζει να επιβεβαιώνει είναι τους επιστήμονες που προειδοποιούν εδώ και καιρό για τους κινδύνους που εμπεριέχει τόσο η ραγδαία υποβάθμιση του περιβάλλοντος (καταστροφή δασών, αστικοποίηση, εκβιομηχάνιση γεωργίας και κτηνοτροφίας, σύνθετη επεξεργασία τροφίμων), όσο και οι έρευνες στη βιοτεχνολογία και τα πειράματα γενετικής μηχανικής, είτε αυτά γίνονται για εμπορικούς, είτε για στρατιωτικούς σκοπούς.

“Το θέμα δεν είναι αν, είναι πότε». Αυτό δήλωσε ότι του είχαν πει οι επιστήμονες που συμβουλεύθηκε γράφοντας το σενάριο της ταινίας Cintagion, ο Σκοτ Μπερνς. Η ταινία, γυρισμένη το 2011, περιγράφει μια κατάσταση πανδημίας αρκετά κοντινή σε αυτή που ζει τώρα ο πλανήτης. Και δεν είναι η μόνη…

Τον περασμένο μήνα ο ειδικός σε θέματα βιολογικής ασφάλειας Gregory Koblentz, με ένα άρθρο του στο αμερικανικό Bulletin of Atomic Scientists έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου γιατί μια ιδιωτική εταιρεία βιοτεχνολογίας κατασκεύασε έναν συνθετικό ιό που μοιάζει πολύ με την ευλογιά. Υπενθύμισε ότι η αρρώστια αυτή έχει προκαλέσει 300 εκατομμύρια νεκρούς στον 20ό αιώνα προτού εξαλειφθεί και υπογράμμισε τους κινδύνους οι συνθετικοί ιοί να ξεφύγουν από τα εργαστήρια που τους κατασκευάζουν.

Πριν από δύο χρόνια εξάλλου, μια πλειάδα κορυφαίων Γερμανών επιστημόνων κατηγόρησε το αμερικανικό Πεντάγωνο ότι θέλει να προκαλέσει μετάλλαξη ιών και να τους μεταβάλλει σε βιολογικά όπλα, χρησιμοποιώντας ένα «στρατό» από έντομα για να τα διασπείρει στον ενδεχόμενο αντίπαλο. Οι Αμερικανοί στρατιωτικοί πάντως, από την πλευρά τους, υποστήριξαν ότι οι έρευνές τους αφορούν μόνο μεθόδους για την προστασία της γεωργικής παραγωγής.

 Διαμάχη για τους κινδύνους των πειραμάτων

Πριν από πέντε χρόνια, ένα άρθρο στο περιοδικό Nature αναφερόταν στη συζήτηση που προκλήθηκε μεταξύ των επιστημόνων μετά την ανακοίνωση τεχνητής κατασκευής ενός υβριδικού κορονοϊού νυχτερίδας, παραπλήσιου με τον SARS. Αρκετοί επιστήμονες υπογράμμισαν τότε ότι δεν πρέπει να γίνεται τεχνητή δημιουργία τέτοιων ιών με δυνατότητες να προκαλέσουν πανδημία! Όπως ήταν φυσικό, πολλοί θυμήθηκαν φέτος το άρθρο…

Βεβαίως δεν γνωρίζουμε αν ο τωρινός ιός έχει «ξεφύγει» από κάποιο εργαστήριο (όπως φαίνεται να πιστεύουν οι Κινέζοι) ή είναι προϊόν μιας φυσικής μετάλλαξης, γεγονός όμως είναι ότι η ασφάλεια των ερευνητικών εργαστηρίων δεν φαίνεται  άριστη, αν κρίνουμε από την απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης, το περασμένο καλοκαίρι, να διακόψει τις έρευνες στο σημαντικότερο κέντρο «βιο-άμυνας» των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (Center for Disease Control and Prevention) στο  Fort-Detrick του Μέρυλαντ. Στη σχετική ανακοίνωση, οι αρχές έκαναν λόγο για διαπίστωση προβλημάτων διαχείρισης επικίνδυνων υλικών.

Βιολογικοί εφιάλτες

Στο Κέντρο του Fort – Detrich διεξήγοντο έρευνες επί 67 τοξινών και «επιλεγμένων φορέων» (select agencies), δηλαδή  μικροοργανισμών με εξαιρετικά επικίνδυνη δράση, μεταξύ των οποίων ο Ebola, οι ιοί που προκαλούν ευλογιά και πανούκλα, το δηλητήριο ρικίνη κλπ. Σύμφωνα με τους New York Times, oι αμερικανικές αρχές ανέστειλαν την έρευνα όταν διαπίστωσαν ότι δεν υπήρχαν επαρκή συστήματα καθαρισμού του νερού που αποβαλλόταν από τα υψηλής ασφαλείας εργαστήρια και δεν τηρούνταν με ακρίβεια τα σχετικά πρωτόκολλα.

Στο πείραμα που προκάλεσε τη συζήτηση του 2015, έφτιαξαν έναν υβριδικό ιό από μια επιφανειακή πρωτείνη του ιού SHC014, που βρίσκεται στις κινέζικες νυχτερίδες και ενός ιού SARS προσαρμοσμένoυ στον ανθρώπινο οργανισμό. Το υβρίδιο είχε τη δυνατότητα να συνδέεται με υποδοχείς σε ανθρώπινα αναπνευστικά κύτταρα και να προκαλεί ασθένεια σε ανθρώπους και ποντίκια. Το πείραμα του 2015 ήταν το δεύτερο που κατέληξε σε παραγωγή κορονοϊού από νυχτερίδα.

Το πείραμα προκάλεσε αντιδράσεις άλλων επιστημόνων, όπως της Simon Wain-Hobson, ιολόγο στο Ινστιτούτο Παστέρ του Παρισιού, που υπογράμμισε ότι αν ένας τέτοιος ιός ξεφύγει από το εργαστήριο, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τα αποτελέσματα. Το μόνο αποτέλεσμα τέτοιων εργασιών είναι να δημιουργούμε εντός εργαστηρίου νέους, μη – φυσικούς κινδύνους, υποστήριξε ο μοριακός βιολόγος και ειδικός στη «βιοάμυνα» Richard Ebright, του Πανεπιστημίου Rutgers στο New Jersey.

Το βεβαρημένο παρελθόν του Fort – Detrich

Να σημειωθεί ότι η έρευνα στο Fort Detrick είχε ανασταλεί και το 2009, όταν απεκαλύφθη ότι είχε αποθηκεύσει παθογόνους παράγοντες που δεν αναφέρονταν στην βάση δεδομένων του. Το κέντρο αυτό έχει μείνει στην ιστορία και για ορισμένα από τα πιο σκοτεινά πειράματα χειραγώγησης του νου. Σημειωτέον ότι εκεί εργαζόταν στο παρελθόν ο μικροβιολόγος Bruce Ivins, κύριος ύποπτος  για τις επιθέσεις άνθρακα το 2001, που σημειώθηκαν παράλληλα με την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, προκαλώντας τον θάνατο πέντε ανθρώπων. Ο Ivits πέθανε το 2008, και θεωρείται πιθανό ότι αυτοκτόνησε.  H ιστορία του εργαστηρίου πάντως είναι γεμάτη ατυχήματα και ανεπιβεβαίωτες φήμες για το τι έχει συμβεί εκεί κατά καιρούς.

Σύμφωνα με τους New York Times παρόμοια προβλήματα έχουν εμφανισθεί και σε άλλα κυβερνητικά εργαστήρια, όπως σε αυτά του Κέντρου Ελέγχου Ασθενειών (Center for Disease Control) και του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας (National Institute of Health).