Σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις στην διπλωματική σκακιέρα ανάμεσα σε Λιβύη-Τουρκία-Ελλάδα-ΕΕ θα παίξει η επίσκεψη του στρατάρχη Χαλιφά Χαφτάρ στην Αθήνα.
Ο Λίβυος στρατάρχης, Χαλιφά Χαφτάρ, ταξίδεψε αιφνιδιαστικά στην Αθήνα, λίγα 24ωρα πριν τη διάσκεψη στο Βερολίνο για τη Λιβύη και σήμερα, Παρασκευή, θα έχει συνάντηση επισήμως με τον Υπουργό Εξωτερικών, Νίκο Δένδια και τον Κυριάκο Μητσοτάκη.
Ποιος είναι όμως ο επικεφαλής και στρατάρχης του αυτοαποκαλούμενου Λιβυκού Εθνικού Στρατού και έχει μπει στο… μάτι της Τουρκίας και έχει καταφέρει να συγκεντρώσει πάνω του όλη την προσοχή λίγες μέρες πριν την κρίσιμη διάσκεψη του Βερολίνου;
Από δεξί χέρι του Καντάφι… εχθρός του
Ο Χαφτάρ γεννήθηκε το 1943 στην Αϊδαμπίγια της Λιβύης. Υπηρέτησε στον στρατό υπό τον Μουαμάρ Καντάφι και πήρε μέρος στο πραξικόπημα που έφερε τον Καντάφι στην εξουσία το 1969.
Ειδικότερα ο στρατιώτης που είχε εκπαιδευτεί στην πρώην ΕΣΣΔ συμμετείχε στο πραξικόπημα του 1969 που ανέτρεψε τη μοναρχία του Σενούσι και οδήγησε στην εξουσία τον Καντάφι.
Συμμετείχε στον πόλεμο μεταξύ Λιβύης και Τσαντ (1978-1987) ως επικεφαλής μιας μονάδας του στρατού, όμως αιχμαλωτίστηκε στην Ουάντι Ντουμ στα σύνορα με το Τσαντ.
Τότε ο Καντάφι τον αποκήρυξε ισχυριζόμενος ότι ο στρατηγός δεν ανήκει στον στρατό του.
Η εξορία στις ΗΠΑ και η επιστροφή
O Χαλίφα Χαφτάρ βρέθηκε σε εξορία στις ΗΠΑ και επέστρεψε στην Λιβύη μετά την εκτέλεση του Καντάφι για να ανακηρυχθεί επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων από 150 περίπου αξιωματικούς του στρατού.
Ο Χαφτάρ γύρισε από τη Virginia των ΗΠΑ στη Λιβύη το 2011.
Τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς έγινε ο αφανής αρχηγός των επαναστατών, πίσω από τον Abdul Fatah Younis.
Ο Younis δολοφονήθηκε το καλοκαίρι του ’11. Ο Χαφτάρ αρχικά δε βρήκε ρόλο στην επόμενη μέρα της Λιβύης και επέστρεψε στις ΗΠΑ., καθώς δεν ήθελε να δει την χώρα του να παραδίδεται στα χέρια των τρομοκρατών.
Εν τέλει επανεμφανίζεται στην Λιβύη τον Φεβρουάριο του 2014, όπου ανακοινώνει στην τηλεόραση πως η εκλεγμένη κυβέρνηση της χώρας διαλύθηκε και πως είχε επεκτείνει μονομερώς τη λαϊκή εντολή.
Τότε ζήτησε να αναλάβει τη μεταβατική περίοδο μια μεταβατική κυβέρνηση και παρότρυνε τους Λίβυους να εξεγερθούν.
Τελικά, η έκκλησή του δεν οδήγησε σε γενική εξέγερση λόγω της σημαντικής έλλειψης πόρων και τοπικής υποστήριξης.
Η πρότασή του για μεταβατική κυβέρνηση απορρίφθηκε από τον τότε πρωθυπουργό Ali Zeidan.
Το 2014 ανέλαβε ρόλο ως διώκτης των τζιχαντιστών και ξεκίνησε με την παραστρατιωτική του δύναμη, τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό, εκστρατεία κατά των ισλαμιστικών πολιτοφυλακών.
Οι δύο αντιμαχόμενες πτέρυγες της Τρίπολης
Η εξέγερση που οδήγησε στην ανατροπή του για χρόνια ηγέτη της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι δεν κατάφερε να οδηγήσει ούτε στην ειρήνευση ούτε στον εκδημοκρατισμό της χώρα.
Αντίθετα, αποτέλεσε την αφετηρία για έναν μακρόχρονο αιματηρό εμφύλιο πόλεμο.
Τυπικά η Λιβύη έχει δύο βασικούς θεσμούς: έχει την κυβέρνηση που έχει έδρα την Τρίπολη και επικεφαλής τον Φαγιέζ αλ Σάραζ και τη Βουλή των Αντιπροσώπων που έχει έδρα το Τομπρούκ.
Παρότι οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που αναφέρονται στην πολιτική λύση του ζητήματος, προβλέπουν τη συνεργασία ανάμεσα στην κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο, οι δύο θεσμοί βρίσκονται σε ανοιχτή σύγκρουση.
Η κυβέρνηση της Τρίπολης παραμένει η «διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση» της Λιβύης, όμως η κυβέρνηση του Τομπρούκ ελέγχει πολύ μεγαλύτερη έκταση της Λιβύης και έχει την υποστήριξη του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ.
Πόση δύναμη έχει ο Χαφτάρ στη Λιβύη;
Η εικόνα δύο μεγάλων αντιμαχόμενων παρατάξεων είναι από ορισμένες απόψεις και παραπλανητική. Πρόκειται επίσης για συμμαχίες ανάμεσα σε πολεμάρχους, σε μια χώρα που παραμένει σε συνθήκη βαθιάς κρίσης και αποδιάρθρωσης, παρά τον μεγάλο ορυκτό πλούτο που διαθέτει.
Η τρέχουσα κατάσταση στη Λιβύη διαμορφώθηκε σταδιακά μετά την περίοδο 2014-2015. Σε μία πρώτη φάση, το 2014 θα έχουμε ουσιαστικά την κλιμάκωση της εμφύλιας σύγκρουσης με τον Χαφτάρ να κλιμακώνει την ένοπλη αντιπαράθεση με την κυβέρνηση της Τρίπολης κατηγορώντας την ότι έδινε καταφύγιο σε ένοπλους ισλαμιστές. Μέσα στην ένταση των συγκρούσεων θα αναδυθεί και το Ισλαμικό Κράτος που θα προσπαθήσει να ελέγξει συγκεκριμένες περιοχές. Στα τέλη του 2015 θα γίνει προσπάθεια για ειρήνη μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών και θα υπογραφεί η «Λιβυκή Πολιτική Συμφωνία» και για ένα διάστημα θα φαίνεται ότι η κατάσταση έβαινε προς κάποια εξομάλυνση, ενώ μπόρεσε να ανακοπεί και η δράση του Ισλαμικού Κράτους.
Τότε είναι που θα σχηματιστεί η «Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας» της οποίας ηγείται ο Φαγέζ αλ Σάρατζ και η οποία αρχικά είχε την ομόθυμη υποστήριξη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Ωστόσο, στα τέλη του 2017 ο Χαφτάρ δήλωσε ότι δεν ισχύει η «Πολιτική Συμφωνία». Σταδιακά θα ελέγξει μεγάλο μέρος τη έκτασης της Λιβύης, συμπεριλαμβανομένων και περιοχών με πετρελαιοπηγές. Το 2019 θα ξεκινήσει τη μεγάλη επίθεση για την κατάληψη της Λιβύης.
Διεθνείς παράγοντες
Όμως, όλα αυτά δεν έχουν να κάνουν μόνο με τις εσωτερικές αντιθέσεις της Λιβύης αλλά και με την παρέμβαση του διεθνούς παράγοντα. Η κυβέρνηση της Τρίπολης παραμένει τυπικά η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση. Όμως, υποστήριξη έχει κυρίως από την Τουρκία και το Κατάρ. Επιπλέον, έχει μια ορισμένη αναγνώριση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κυρίως χώρες όπως η Ιταλία που επιδιώκουν να συνεργαστούν με την κυβέρνηση της Τρίπολης για να σταματήσει τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές.
Η υποστήριξη από την Τουρκία και το Κατάρ εξασφαλίζει και κάποιους πόρους αλλά και στρατιωτικό εξοπλισμό.
Οι υποστηρικτές του Χαφτάρ και οι Ρώσοι μισθοφόροι
Στο πλευρό του Χαφτάρ βρίσκεται επί της ουσίας και η Ρωσία, παρότι είχε στηρίξει τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και αρχικά έδειχνε ότι ήθελε τηρήσει ισορροπίες, καθώς από τη μία στηρίζει τον Χαφτάρ αλλά από την άλλη ρωσικές εταιρείες υπογράφουν συμβόλαια με τη λιβυκή Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου για έρευνες στα λιβυκά κοιτάσματα. Επισήμως η Ρωσία στηρίζει την ανάγκη για τέλος στην ένοπλη σύγκρουση και για πολιτικό διάλογο σε όλο το λιβυκό πολιτικό φάσμα. Όμως, αντιμετωπίζει με επιφύλαξη τις ισλαμιστικές τάσεις που έχουν στηρίξει την κυβέρνηση της Τρίπολης και θεωρεί ότι με τον Χαφτάρ έχει καλύτερες προοπτικές και για συνεργασία στον ενεργειακό τομέα.
Όλα αυτά διαμορφώνουν μια κατάσταση όπου ο πόλεμος δεν είναι απλώς εμφύλιος αλλά είναι και μια μάχη για την επιρροή σε μια χώρα που είναι κρίσιμη γεωγραφικά αλλά και πλούσια ενεργειακά.
Η δε παρουσία ξένων δυνάμεων δεν περιορίζεται μόνο στην υποστήριξη με εξοπλισμό αλλά ακόμη και στην αποστολή μισθοφόρων.
Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις στο πλευρό του Χαφτάρ δραστηριοποιείται η ρωσικών συμφερόντων μισθοφορική εταιρεία Wagner και στο πλευρό της κυβέρνησης του αλ-Σάρατζ η τουρκικών συμφερόντων μισθοφορική εταιρεία SADAT. Η τελευταία, που σε μεγάλο βαθμό στελεχώνεται και από πρώην στελέχη του τουρκικών ένοπλων δυνάμεων, είναι γνωστή για τις στενές σχέσεις της με τον Ερντογάν και είχε ενεργό ανάμειξη στο συριακό εμφύλιο, προσφέροντας εκπαίδευση και υποστήριξη στους ένοπλες ισλαμιστικές ομάδες που υποστήριζε η Τουρκία.
