Ο τρόπος που παρουσιάζεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ποικίλει: από φιλελεύθερη μορφή, σε δεξιό εξτρεμιστή μέχρι και μαχητή υπέρ της ελευθερίας. Και ενώ πολλοί Ρώσοι, ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης, στηρίζουν την έρευνά του σχετικά με υποθέσεις διαφθοράς σε όλα τα ηγετικά επίπεδα της ρωσικής κυβέρνησης, είναι λίγοι αυτοί που γνωρίζουν σαφώς ποια είναι η στάση του ή πώς θα δρούσε σε περίπτωση που ανελισσόταν στην εξουσία.

Η αρχή της αναγνωσιμότητας του Ναβάλνι

Πρώην φοιτητής του αμερικανικού Πανεπιστημίου Γέιλ, ο Ναβάλνι κέρδισε διεθνή αναγνωσιμότητα το 2011, ύστερα από μία δεκαετία ακτιβιστικής πολιτικής δράσης. Έκτοτε, έχει συλληφθεί αρκετές φορές, έχει καταδικαστεί δύο φορές και έχει συμμετάσχει στις δημοτικές εκλογές της Μόσχας. Είναι γνωστός για τη στάση του κατά του Ρώσου Προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, και την αποκάλυψη σκανδάλων, αλλά δεν είναι σαφείς οι πολιτικές του θέσεις, τα πιστεύω του και σε τι αποσκοπεί – πλην της εμμονής του για την απομάκρυνση  του Πούτιν από τον προεδρικό θώκο.

Στηρίζεται από άτομα στις τάξεις της αντιπολίτευσης που πιστεύουν ότι αποτελεί μία εναλλακτική στην παρούσα κυβέρνηση της χώρας, ενώ θεωρείται και μαχητής, ο οποίος προασπίζεται τα πιστεύω του.

Για τους Δυτικούς υποστηρικτές του, ισχύει το ίδιο. Δεν είναι ο Πούτιν και –κατά τη γνώμη τους– δεν υπάρχει περίπτωση να είναι χειρότερος από τον Πούτιν, άρα αξίζει τη στήριξή τους. Ωστόσο, πολλοί εξ αυτών βάζουν… κάτω από το χαλί τις όχι και τόσο θελκτικές πλευρές του.

Ο Ναβάλνι εμφανίστηκε στην πολιτική ζωή το 2000, ως μέλος του φιλελεύθερου κόμματος Yabloko. Παρότι αποτελούσε στέλεχος της ακροαριστερής πτέρυγας, ο ακτιβιστής εξέφραζε ακροδεξιές ιδέες και έγινε γνωστός για την υποστήριξη στον «Ρωσικό Μάρτιο», ένα «κίνημα» υπερεθνικιστικών συγκεντρώσεων όπου ακούγονταν συνθήματα όπως: «Σταματήστε να ταΐζετε τον Καύκασο», ενώ οι διαδηλωτές κυμάτιζαν τη σημαία της ρωσικής αυτοκρατορίας. Τελικά, το κόμμα τον διέγραψε με την ηγεσία να αφήνει αιχμές κατά των θέσεών του.

Το 2011, σε προσωπογραφία του Ναβάλνι που δημοσιεύτηκε από τους «New York Times» αναφερόταν ως οι Ρώσοι Φιλελεύθεροι έχουν «τις επιφυλάξεις τους για εκείνον», ειδικά όσον αφορά στις ανοιχτά ρατσιστικές του θέσεις.

«Έχει εμφανιστεί ως ομιλητής δίπλα σε νεοναζί και σκίνχεντ και κάποτε πρωταγωνίστησε σε ένα βίντεο που συγκρίνει τους Καυκάσιους στρατιώτες που έχουν σκουρότερο χρώμα δέρματος με κατσαρίδες. “Ενώ οι κατσαρίδες μπορούν να σκοτωθούν με μία παντόφλα”, έλεγε, “στην περίπτωση αυτών των ανθρώπων προτείνω το όπλο”» έγραφε το άρθρο.

Το BBC, το οποίο είχε κάνει αναφορά στη συμμετοχή του στον «Ρωσικό Μάρτιο», σημείωνε παλαιότερα πως κατά τη διάρκεια ομιλίας του μπροστά σε 7.000 άτομα είχε πει: «Έχουμε πρόβλημα με την παράνομη μετανάστευση, έχουμε πρόβλημα με τον Καύκασο, έχουμε πρόβλημα με τα εθνικά εγκλήματα…»

Δύο χρόνια αργότερα, το 2013, ο 37χρονος Ναβάλνι μίλησε υπέρ των διαδηλώσεων που έγιναν γνωστές ως «Biryulyovo». Τότε, περί τους 1.000 εθνικιστές είχαν επιτεθεί κατά των μεταναστών από την κεντρική Ασία.

Ο Ναβάλνι είχε καταφερθεί κατά των «ορδών παράνομων μεταναστών», χρησιμοποιώντας,  ατιμωτικές εκφράσεις, όπως ότι «έρπονται». Σύμφωνα, πάντα, με το BBC, οι διαδηλωτές φώναζαν συνθήματα όπως «Η Ρωσία στους Ρώσους» και «Λευκή Υπεροχή».

Το 2013 φαίνεται ότι αποτέλεσε σημείο καμπής για τον Ναβάλνι. Καθώς προσπαθούσε να αποκτήσει θεσμική θέση. Άρχισε να «καθαρίζει» την εικόνα του και να μετριάζει τη ρητορική του παρελθόντος. Από την περίοδο που ήρθε δεύτερος στις δημοτικές εκλογές της Μόσχας, ο κόσμος άρχισε να συζητά για αυτόν.

Αυτό οδήγησε τον Ναβάλνι στο να «εγκαταλείψει» τις ρατσιστικές απόψεις του, τουλάχιστον δημοσίως, και στράφηκε προς τη νεολαία της χώρας. Για να μπορέσει να έχει επιρροή στους Ρώσους που δεν είχαν γνωρίσει τη χώρα στην προ Πούτιν εποχή, αποχωρίστηκε τον εθνικισμό του. Ωστόσο, αυτές οι θέσεις ήταν μέρος της προσωπικότητάς του τότε και αυτό ισχύει και σήμερα.

Το 2016 είχε καταδικάσει την απαγόρευση του «Ρωσικού Μαρτίου», γράφοντας στο προσωπικό του blog πως «η πίεση στους εθνικιστές είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι στους φιλελευθέρους».

Το 2017, σε συνέντευξή του στη βρετανική «Guardian», ο Ναβάλνι είχε την ευκαιρία να αποκηρύξει το ακροδεξιό του παρελθόν, αλλά αρνήθηκε να απολογηθεί.

Τρία χρόνια μετά, στα τέλη του Οκτωβρίου του 2020, σε συνέντευξή του στο γερμανικό Der Spiegel, παραδέχθηκε –για άλλη μία φορά– πως δεν έχουν αλλάξει οι εθνικιστικές απόψεις που είχε εκφράσει στις αρχές του 2000.

«Έχω τις ίδιες απόψεις που είχα από τότε που μπήκα στην πολιτική» είπε. «Δεν βλέπω καμία αντίφαση στο να προωθώ τη σύσταση συνδικαλιστικών οργανώσεων, ενώ την ίδια ώρα απαιτώ να τεθούν όροι στην παροχή βίζας σε μετανάστες από την Κεντρική Ασία».

Σήμερα, ο Ναβάλνι τοποθετεί τον εαυτό του –ή, καλύτερα, τοποθετείται από άλλους– στο φιλελεύθερο πολιτικό τόξο, θέτοντας στο επίκεντρο της κριτικής του τις υποθέσεις διαφθοράς και στηρίζοντας την ανάγκη βελτίωσης των σχέσεων με τη Δύση. Για τους υποστηρικτές του είναι μία φιγούρα όμοια με τον Νέλσον Μαντέλα ή τον Μαχάτμα Γκάντι.

«Η ηρωική μάχη του Ναβάλνι δεν είναι διαφορετική από αυτή του (σ.σ. Μαχάτμα) Γκάντι, του (σ.σ. Μάρτιν Λούθερ) Κινγκ, του (σ.σ. Νέλσον) Μαντέλα, του (σ.σ. Βάτσλαβ) Χάβελ» είχε γράψει χαρακτηριστικά ο Αμερικανός πρέσβης Μάικ ΜακΦάουλ, στην «Washington Post». «Ενώ ο Ναβάλνι δεν έχει επιτύχει ακόμη, δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο σκοπός του είναι ορθός και δίκαιος».

Όταν πρόκειται για υποθέσεις που σχετίζονται με τον πλούτο, οι θέσεις του είναι συνεπείς με τη φιλελεύθερη ιδεολογία. Ύστερα από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, εργάστηκε στα οικονομικά και αποτέλεσε ένθερμο υποστηρικτή της καπιταλιστικής οικονομίας, αποκαλώντας τον εαυτό του «φονταμενταλιστή της αγοράς».

Κατά τη διάρκεια μίας ατυχούς εκλογικής καμπάνιας το 2018, όταν δεν του επετράπη να συμμετάσχει στις εκλογές λόγω ποινικών καταδικών –ο ίδιος είχε κάνει λόγο για απόφαση με πολιτικά κίνητρα– δημοσίευσε ένα μανιφέστο με τις πολιτικές του θέσεις. Πολλές από τις πολιτικές που πρότεινε ήταν ακροαριστερής φύσεως, μεταξύ αυτών και η θεσμοθέτηση ενός κατώτατου μισθού και παροχή δωρεάν Υγείας και Παιδείας. Υπήρξαν, επίσης, πολλές ιδέες που στηρίζονταν στον σύγχρονο νεοφιλελευθερισμό, όπως η μείωση φόρων σε μικρές επιχειρήσεις και μείωση της «παρουσίας του κράτους στην οικονομία ως ιδιοκτήτη της».

Μερικές, ακόμη, από τις πιο γνωστές πολιτικές του ήταν η επικύρωση της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς, η αποκέντρωση, ο ορισμός προϋποθέσεων για τη χορήγηση βίζας σε πολίτες κεντροασιατικών χωρών ώστε να σταματήσει «η αθρόα είσοδος μεταναστών».

Οι θέσεις του αυτές μοιάζουν με τις θέσεις που εκφράζουν φιλελεύθερα κόμματα της Ευρώπης. Αλλά, μερικές δεν ταιριάζουν ιδιαίτερα με αυτές που εκφράζουν δυτικοί υποστηρικτές του. Για παράδειγμα, ο Ναβάλνι έχει επικριθεί ως ιμπεριαλιστής και θεωρεί πως η Κριμαία ανήκει, νομίμως, στη Ρωσία. Η προσωπικότητα της αντιπολίτευσης έχει, ακόμη, ενθαρρύνει την ακραία ρητορική κατά της Γεωργίας και την απέλαση όλων των πολιτών από ρωσικό έδαφος.

**

καταδίκη Ναβάλνι σε φυλάκιση

Στις αρχές του Φεβρουαρίου του 2021, δικαστήριο στη Μόσχα αποφάσισε να αντικαταστήσει την ποινή του Ναβάλνι με πραγματικό χρόνο στη φυλακή και ποινή 3,5 ετών για παραβίαση των όρων της αναστολής.

Λαμβάνοντας υπόψη τον χρόνο που ο Ναβάλνι έχει ήδη περάσει σε κατ’ οίκον περιορισμό, η πραγματική ποινή θα είναι 2 χρόνια και 8 μήνες, διευκρίνισε το ρωσικό δικαστήριο.

Ενδιαφέρουν οι απόψεις του;

Για μερίδα υποστηρικτών του Ναβάλνι, η άποψή του μετράει. Αποτελεί τον άνθρωπο που εκφράζει το συναίσθημα όσων αντιτίθενται στον Πούτιν και είναι αυτός που θα φέρει καλύτερες μέρες για τη χώρα. Το 2013 ο δημοσιογράφος Ματβέι Γκαναπόλσκι τον είχε χαρακτηρίσει «εργαλείο» για την πορεία της χώρας προς «τίμιες εκλογές». Εξέφραζε και ο ίδιος απόψεις κατά του Κρεμλίνου.

Η έκφραση «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου» αποτυπώνει την ιδεολογία πολλών από τους υποστηρικτές του, που καλούν, μέχρι και σήμερα, να λαμβάνεται υπόψιν μόνο ο τελικός στόχος – η απομάκρυνση του Πούτιν. Για πολλούς εξ αυτών, ο Ναβάλνι μπορεί να χαρακτηριστεί ως αναγκαίο κακό. Δεν τον θέλουν για Πρόεδρο, ούτε επιθυμούν να αναλάβει την εξουσία, απλώς θέλουν να ανατρέψει το τωρινό σύστημα και να δώσει ώθηση για στροφή της χώρας σε διαφορετικές πολιτικές.

Για άλλους, όμως, ο Ναβάλνι έχει πράγματι «μετανοήσει» για τις αμαρτίες του παρελθόντος.

Όποιες, όμως, κι αν είναι οι αληθινές απόψεις του, η προσωπικότητα της ρωσικής αντιπολίτευσης μπορεί να είναι το μόνο πολιτικό πρόσωπο παγκοσμίως που έχει αρκετούς υποστηρικτές –εντός και εκτός της χώρας– που… διαφωνούν με τις θέσεις τους!

Ποιος είναι, λοιπόν, ο Αλεξέι Ναβάλνι;

Με την «αφοσίωσή» του στις ρατσιστικές του ρίζες και μία δεκαετή προσπάθεια κολακείας της Δύσης, είναι δύσκολο να ειπωθεί πού ακριβώς ανήκει (πολιτικά) ο Ναβάλνι το 2021. Μπορεί να είναι ακόμη εθνικιστής ή μπορεί να νιώθει φιλελεύθερος. Κανείς δεν γνωρίζει. Αλλά, το μόνο βέβαιο είναι πως είναι ένα εξαιρετικά έξυπνο άτομο και ένας οπορτουνιστής που ξέρει να… ελίσσεται.

Εάν τα καταφέρει να πάρει την εξουσία, θα πρέπει να δημιουργήσει μία συνολική βάση υποστηρικτών. Να χρησιμοποιήσει τον λαϊκισμό για να απευθυνθεί στο εθνικό αίσθημα των Ρώσων και τους δυτικούς φιλελεύθερους. Υπό αυτό το πρίσμα κι ενώ προσπαθεί να δημιουργήσει ένα ευρύ συνασπισμό κατά του Κρεμλίνου, η τάση του να αλλάζει πολιτική στάση ανάλογα με τις συγκυρίες μπορεί να αποτελεί το δυνατό του «όπλο».

Ο Ναβάλνι μπορεί να είναι μοναδικό πρόσωπο στην παγκόσμια πολιτική το οποίο στηρίζεται από νέους υποστηρικτές των δικαιωμάτων της κοινότητας των ΛΟΑΤΚΙ, φιλελεύθερους σοσιαλιστές, αλλά και ακροδεξιούς.

Ωστόσο, παρά τις ελπίδες πως ο αρχικά μπλόγκερ και μετέπειτα ακτιβιστής θα είναι το πρόσωπο που θα «διώξει» τον Πούτιν, οι δυτικοί σχολιαστές δεν προβλέπουν πολύ ρόδινο μέλλον για τον Ναβάλνι. Οι βαθιά ριζωμένες απόψεις του είναι όμοιες με αυτές που έχουν οι πλέον «μοχθηροί» Ευρωπαίοι ηγέτες, όπως ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, ή η Γαλλίδα Μαρίν Λε Πεν. Δεν μπορεί να συγκριθεί με τη Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, ή τον Γάλλο πρωθυπουργό Εμανουέλ Μακρόν.

Οι Δυτικοί μπορεί εντέλει να ανακαλύψουν πως, μερικές φορές, ο «εχθρός του εχθρού» μου μπορεί να αποδειχθεί και δικός μου εχθρός.